Havez vua propra senpaga ttteyo
Dum decembro 1996 til januaro 1997, mea spozo e me pasis kelka tempo en la Filipini. Pro ke nur esis kurta tempo - min kam 3 semani - mea impresi nur povas esar tre surfacala, quale sempre esas, se on pasas nur kurta tempo kom turisto en irga lando. Bone konoceskar stranjera lando, on nur povas, se oni agas quale nia filiulo, qua dum dulta yari profesionale laboris en Afrika. Nun depos du yari, lu laboras en la Filipini, e vizito che lu esis la kauzo por ni, jus elektar ta parto di la mondo kom emo di turistikala voyajo.
Kompreneble tala voyajo efektigas multa impresi e me povus naracar pri multa temi. Me volas limitizar mea deskripti a poka temi. Tre interesiva por me es sempre l'edifici, qui en la diversa landi anke havas sat diversa stili. (Quankam dum la lasta yardeki evidenteskas la tendenco ad unesala konstrukto-stilo en la tota mondo - pensez a la alt-domi en la grandurbi e la granda hoteli ye la rivi, frequentata da turisti. Se on vidas fotografuro di to, on ne povas divinar, en quala kontinento ol esas facita.)
Un de la centi di insuli Filipinala esas Banglao, per ponto ligita kun la plu granda insulo Bohol, en la suda parto di la lando. Ni ibe sejornis dum kelka dii an rivo, qua fakte aspektis tale, quale nordlandano imaginas revante pri la tropiki, sablo blanka e palmboski, vera paradizo, ma la impreso di paradizo quik desaparas, se on livas la rivo e promenas sur la insulo. Ultre kelka kokosieri e bananieri, qui cirkumas la domi, preske omnaloke nur kreskas basa bosketi, nur rare on vidas maizo-agro nefekunda. Granda vilaji ne existas sur Banglao, la domi stacas ofte izolita apud la strado, celita da arbori. La tradicionala domo esas konstruktita sur palisi, versimile pro ke la insulo esas parte kelke marshoza. La tekti konsistas ek sika folii di palmi, la muri ek bambuo, qua esas plektita e montras bela ornamenti. en la sama stilo, on anke konstruktas la mikra hoteli ye la rivo - grandi ne existas adminime hike - uzante la materii bambuo e palmfolii. La gasti povas lokacar tala dometi, qui esas komfortoze moblizita e kompreneble kontenas anke mikra balnochambro. To certe esas difero a la dometi vilajala. Me ne povis regardar interne un de li, ma me opinionas ke on nur havas puteo apud la domo. Plu tarde konstruktita domi nun havas ston-fundamento, ma plu supre itere la bambuoplekturi. Plu nova domi kustumale nun havas tekti ek ondizita tolo.
Ultre ica insulo, ni habitas por kurta tempo anke la chefurbo di la Filipini, Manila. L'unesma impreso di ca urbo esis agreabla. Ni adproximeskis per aviacilo e vidis unesme mikra domi, di qui la tekto esas kolorizita en diversa kolori: verda, blua, reda o bruna, to quo fakte aspektis beleta. Tamen la impreso, quan la urbo entote facas, esas tote altra. En la centrala parto existas certena nombro dil altdomi, kontenanta hoteli, banki ed ofici. La habitanti lojas en plu basa edifici e pro to l'urbo extensesas supre grandega teritorio. (La nombron di la habitanti di l' urbo kun preurbi on evaluas ad 8 til 12 milioni - precize nulu savas.) En multa parti di l' urbo existas tale nomizata "vilaji". To esas quateri qui esas separita del cirkumajo per fenci. Nur ye certena loko, on povas envehar pasante barilo. Gardisti observas bone e nur apertigas la barilo por la habitanti di ta quartero o persono qua per vinyeto ye la automobilo povas pruvar sua yuro enpenetrar ita distrikto. La domi en tala quarteri grandaparte esas "villa"i plu o min luxoza, cirkumata da gardeni tropikala. En l'altra parti di l'urbo granda-parte trovesas domi kun un o du etaji, ofte kun butiki o laboreyi. Kompreneble existas anke quarteri mizeroza. Ni plurfoye pasis tra regiono, ube inter fervoyala reli ed automobil-stradego esas teritorio forsan 3 o 4 metri larja. Sur ica bendo qua extensesas a multa kilometri, trovesas domi - se on povas nomizar oli tale. Adminime ta konstruktachi esas habitata. La konstruktmateriajo varias: ondizita tolo, ligno, kartono... Aquo-tubi certe ne esas instalita en ta domachi ed ube restas la rezidui omnaspeca, ton on nur povas suspektar. Parton di oli, on vidas ye la bordo di la strado: papero, buxi, plastik-saketi, fango e diversa sordidaji. Kad on povas vivar en tala kondicioni? La realeso montras, ke yes.
Pos la humida varmegeso en Manila, satigita per malodoranta ekmotorala gaso, nin salutas fresha koldeta aero en la montaro di Luzon, la maxim granda insulo di la Filipini. Ni hike pasis kelka dii en Banaue, vilajo qua situesas apud rivereto kelke sovaja. La rivi di ca rivereto esas tant eskarpa, ke ni vidis hike domi tre stranje kontruktita. La strado duktas alte super la rivero e se on eniras de hike aden la semblante basa domi, on konstatas, ke on esas en la maxim alta etajo di domo, qua extensesas ankore per plura etaji adsube. Ni kontis til 9 etaji en tala domi, quankam la maxim multa havas nur du o tri.
Ma la por me maxim interesiva konstrukturi esis la domi di la originala habitanti di ca regiono, le "Ifugao" e le "Igorot". Pro la plu kolda klimato, la vejetivi hike ne plus esas tropikala. Rizon on ankore povas kultivar e la eskarpa penti esas plena de sorgoze instalita terasi kun rizo, ma palmi ne plus esas videbla e la monti es parte kovrita per konifer-foresti. Do on hike uzas ligno vice bambuo por konstruktado. La "ifugao"-domi esas situata sur quar dika palisi, qui ye la supra fino havas ronda disko, qua impedez musi o nociva animali enpenetrar la domo. Eskaleri ne existas en ica domi, nur skaleti, quin on tiras adsupre dum la nokto. L'edifici esas tektizita per naturala materio, semblis esar rizo-palio. Regretinde on nun vidas multa domi parte o tote kovrita per tolo. La domi es tre mikra, e ne semblas suficar por la familii tre granda pro multa infanti, ma on mustas egardar, ke la klimato permisas hike, ke preke la tota familiala vivo eventas extere, on fakte uzas la domi preske nur por dormar. Ed on anke ne nur pensez pri povreso, regardante tala domi; la abundanta ligno-ornamenti e skulturi ye muri e palisi montras l'alta kulturo di la habitanti. Me ankore volas mencionar, ke ni vizitis du vilaji "Ifugao"-ala, qui tote ne esas atingebla per automobilo. Nur uzante eskaleri ye la penti dil monti, ni povis vizitar li, nula strado guidas ad oli. La domi di la "Igorot", qui vivas en vicina distrikto, esas simila a la "Ifugao"-domi, la tekti es kelke plu alta ed oli ne stacas sur palisi. Anke hike ica dom-tipo nun ya esas rara, nove on ne plus konstruktas per la tradicionala maniero. Se la tolo-tekti esas farbizita sorgoze, la moderna domi aspektas sat agreabla pro la kolori diversa, ma tre ofte la tolozita tekti o muri tote ne esas farbizita e nur montras la ne-egala koloro di la rusto.
Regretinde me ne povis kontentigar mea kuriozeso pri la interno di la tradicionala domi. Ja esas desagreabla por me, promenar inter la vilajala domi, penetrar aden la korti o gardeni por fotografar o filmagar nediskrete. Me ne riskis questionar, ka me regardar l'interno.
Heidi Neussner
Artiklo ek Progreso
Mayo-agosto 1997 #310
Uniono por la Linguo Internaciona Ido
27, Ville du Bois,
6690 Vielsalm, Belgia
Interreta adreso di la oficala TTTeyo: http://members.aol.com/idolinguo/index.html
Havez vua propra senpaga ttteyo