Havez vua propra senpaga ttteyo
Pri l'origino di ta linguo, nunatempe uzata po quar kinimi en Hispania e po un kinimo en Francia, la misterio ne esis ja klarigita. Longatempe on kredis ke ta linguo esis la lasta restajo di la linguo dil Iberi, primitiva tribuo di la peninsulo Iberiana. Kompari facesis kun la lingua chamito-semidala quale la Berbera, kun diversa lingui Amerindiana, kun la Japona o la lingui Kaukazana. Ica lasta hipotezo esas aktuale maxim aceptita.
On parolas ta linguo - nomizata da la Baski "Euskara" od "Eskuara" en Hispania, en parto dil provinci Biscaye, Alava, Guipuzcoa e Navara ed en Francia, en la distrikto di Bayonne e parto di ta di Oloron. La granda ekmigro-movadi dil XIXma yarcento e dil komenco dil XXma, esis la fonto di komunesi Baska en la Peninsulo Iberiana tre longatempe ante l'invadi indo-europana; ta linguo esis atestita skribe de la Xma yar-cento, ma nur en kelka frazi desfacile interpretenda od en loko-nomi. L'unesma libro en Baska evas de 1545.
La difuzado dil Kristanismo multe kontributis al profunda latinigo di la regiono. Konseque la Baska vortaro kontenas abundanta latinaji, exemple: aboztu (del Latina: Augustum) por agosto, bake (del Latina: pacem) por paco, errota (del Latina: rota) por roto, gurutz (del Latina: crux) por kruco, atxeter (del Greka: archiater) por mediko.
Aktuale, la linguo konocas plura variesi ma speco di "Baska unigita" (Euskara batua) tendencas impozar su, transakto inter diversa formi. L'Akademio di la linguo Baska, "Eskualtzaindia" kreita en 1919, fixigis la grafika sistemo, dum ke til la XVIIma yarcento, ol sequis la reguli dil Franca en Francia e ti dil Kastiya en Hispania.
En Hispania, la linguo Baska aquiris en 1975, la statuto di oficala linguo; on ibe esforcas difuzar lua docado ye omna niveli. L'evaluado dil nombro di Baska-parolanti en la Hispana Baska lando esas sat desfacila ma ta nombro ocilas inter 1/4 til 1/3 di la habitantaro dil Baska provinci (2 600 000 habitanti); depos la komenco di nia yarcento, existas "ikastola" (skoli) en qui la tota docado efektigesas en Baska. Ta privata skoli komencis vere developesar depos 1960.
Certena Baska vorti enpenetris la linguo Hispana; la maxim konocata exemplo esas "izquierdo", sinistra en Hispana linguo; ta vorto devenas de la Baska "esker": duimo di manuo, to esas: mala manuo. Ta baska termino suplantis la vorto de Latina origino: "siniestro" qua longatempe en Hispania existis konkurence kun ol.
Remarkinda traito dil Baska esas sua gusto por la "hipokoristiki":
hipokoristiki: -del greka: hupokoristikos: karezanta - en linguistiko vorto expresanta intenco karezanta, afecionoza, formacita kun sufixi o per duopligo).
Precize, la linguo Baska posedas tre originala procedo di expreso di tenereso; vice uzar sufixi diminutiva quale en multa indo-europana lingui, on povas en Baska adportar afektiva nuanco ad irga vorto di la linguo, per modifiko dil artikulo di lua konsonanti.
Exemple la konsonanti s e z chanjesas en x quan on pronuncas quale sh, la konsonanto t en th (pronunco: ch) e la konsonanto d sive en di sive en tx. Talmaniere
seme (filio) divenas xeme, kara filieto
tipi (mikra) divenas txipi, miniona
sagu (muso) divenas xagu, jentila museto
gizon (viro) divenas gixon, kar vireto.
De mili de bazala formi, on obtenas to quon on ciencale nomizas "hipokoristiki"; ma to quo es propra al Baska: l'afektiveso indikesas ne per sufixo diminutiva ma per sistemala uzado di partikulara konsonanti, qui dolcigas la vorti per humidigar li.
De la verko "L'Aventure des Langues en Occident" (L'Aventuro di la lingui en Ocidento) da Henriette Walter.
Jacques BOL
Ek la revuo Progreso
Oficala organo di la
Uniono por la Linguo Internaciona
IDO
27, Ville du Bois,
6690 Vielsalm, Belgia
Interreta adreso di la oficala TTTeyo: http://members.aol.com/idolinguo/index.html
Havez vua propra senpaga ttteyo