<<
Cent yari ante nun la diskuto pri la teorii da Darwin inter T. H. Huxley e la episkopo di Oxford esis la kulmino di la konflikto inter cienco e religio. En julio 1960, la angla semanalo The Observer ri-encenigis la argumento, ca-foye inter la nepoto di Huxley, la eminenta biologiisto Sir Julian Huxley, ed un del guidanta teologiisti dil Eklezio di Anglia, la veneracinda dro E. L. Mascall di Christ Chruch, Oxford.
 

Sir Julian Huxley skribas:

Kelka kristan autori asertas, ke konflikto inter cienco e teologio ne mustas existar. Me ne povas konkordar. Konflikto inter cienco e religio ne esas necesa; ma cienco e teologio (kristana teologio) - to es altra afero.
 

La kristana teologio postulas kredo en personala deo, en la homala anmo kom nemortiva, e la inkarnacesko dil Filio di Deo kom salvero dil homaro del konsequi dil Falo. Cienco esas meaopinione la savo obtenita per la ciencala metodo di publike registragita observi, hipotezo e kontrolo per plusa observo ed, ube posibla, experimento.
 

La reala konflikto inter cienco e kristana teologio esas importanta parto dil plu granda konflikto inter du radikale diferanta grandega pensosistemi, qui konkursas por la homala mento; dualistala supernaturalismo e monista naturalismo.
 

En la unesma sistemo la observebla universo e lua evoluciono esas sekundara relate centrala ed eterna deo ed on asumas ke li es produkturi di, o dependanta de, deala agado. En la duesma, dei esas periferial fenomeni produktita da evoluciono. En la moderna deo-centrizita sistemi on supozas ke la homa enti posedas unesala e nemortiva anmo; en la evolucional sistemo la spirital kapablesi dil homo konsideresas kom parto dil mentala aspekto dil homala organismo.
 

La kristana teologio havas teorial strukturo tre organizata, bazita sur parlaborita deo-teorio kun subsidiara, ma egale parlaborita anmo-teorio. Ol povas developesar nur inter certena limiti: la fixita postulati di lua bazal deo-teorio limitizas la domeno di aplikebleso, dum ke lua fido al autoritato di deal interveno e revelo limitizas lua kapableso di su-korekteso. Altra-latere humanismo aquiras bone organizata teorial bazo en la formo di omno-inkluzanta teorio di evoluciono. Ol esas sistemo libera, nelimitizite developebla: lua sola postulato esas kompleta naturalismo. Lua fido en ciencala metodo igas ol automate su-korektiva.
 

La duelo inter Huxley e Wilberforce un yarcento ante nun simbolizas la vinkeso dil ideo di kreo extraordinara da ta di biologial transformeso. Cadie la tota deo-teorio konkursas kun la extensita teorio evolucionala, e lua imajo dil mondo e dil homal destino gradope remplasesas per la evolucional viziono.
 

Per to quo sequos me esforcos justifikar ta aserto.
 

Ni unesme rimemorez, ke deo esas hipotezo. To shokos multi, ma to esas vera. La deo-hipotezo esforcas explikar multa fenomeni, postulante la existo di personala, supernaturala ento od enti kapabla influencar la naturo e la homal vivo. Dum mili de yari ol developesis aden multa parlaborita ed ofte konkursanta teorii, de qui la kristana teologio konstitucas un familio.
 

Anke evoluciono originale esis hipotezo. Ma dum un yarcento on establis ol kom fakto.
 
 

Anke l'anmo esas hipotezo, e same la atomo. Ma kontre ke la atomal hipotezo divenis la moderna atomal teorio kun granda prediciva valoro e praktikal aplikebleso, la anmo-hipotezo, pos promoco dal skolastikal teologio al digneso di granda teorio, nun kreskantamaniere falias explikar psikologiala e neurologikal fakti: La anmo kom ento desaparas.
 

Nun me volas maxim kurte posible skisar la deskovri dil extensita evolucionismo, quale li konfliktas kun la teologio.
 

Unesme: kreado. Itere ed itere on dicas la ciencisto, ke la mondo originale mustis kreesar, e ke to implikas la existo di Deo kom kreinto. To esas tote trompiva: eterna existo esas jus tam probabla (o neprobabla!) kam spontana kreado.
 

Esas vera, ke kelka astronomi sugestas, ke la universo, qualan ni konocas ol, komencis sua developo - kelkafoye li mem dicas: kreesis - ye definita periodo en la pasinto. La trompilo esas en la vorti: 'qualan ni konocas ol': ante ta periodo la universo povas developesir inverse: Ni povas same bone imaginar alternado inter expanso e kontrakto kam universo expansanta ye partikulara instanto.
 

Segun dro Mascall, en lua libro: Kristana Teologio e Natural Cienco, kristana teologio identigas kreado 'ne kun akto en la pasinto, per qua la mondo komencis, ma kun sen-cesa agado (di Deo), per qua olua existo konservesas... Konservo e kreo fakte esas identa.' Ito, me devas konfesar, semblas a me simple ambiguajo. La totajo de fizikalkemiala e biologiala fenomeni povas nun principe explikesar en naturalista termini: do advokar la operaco di Deo por to esas ne nur nenecesa, ma intelektuale dubitoza.
 

Koncerne la evoluciono dil universo, qualan ni konocas ol, la fizikisti e la astronomi donis a ni solida imajo di ta procedo. Kune kun la genetikitisti e la geo-fizikisti li furnisis a ni unesma skiso di quale 'vivo' povas naturale naskar de 'ne-vivo', sen ula neceseso di supernatura interveno.
 

Pri la 2 1/2 bilion yari de biologial evoluciono la ciencisti furnisis tre satisfacanta imajo. La su-multiplikanta e su-varianta qualesi dil vivanta materio duktas automate al lukto por existo inter la multeso de variaji. La rezulto esas natural selekto - la diferenciala transvivo e riprodukto di *genetika varianti. E to tote ne esas, quale on ofte senpense asertas, acidentala procedo, ma metodoza. Quale Darwin ipsa deklaris, ol neeviteble duktas al plubonigo dil organismi relate la stando di vivo. Ol esas automate regulizanta e direktanta funciono, certe la chefa e forsan la sola mekanismo di *bio-evolucioniva chanjo.
 

Kun la acepto di ito la olda argumento da Paley pri intenco falias. Adaptado ne esas pruvo di koncianta intenco: se ol esus lo, lua fingro kelkafoye indikus desegnero stupida, Rabelais-atra o kruela. Lo sama valoras pri la gradopa evoluciono di plu alta tipi kun imense augmentita kapablesi. Anke to esas la rezultajo di natural selekto ye granda skalo, la diferenciala transvivo di grupi vice di individuala varianti. Ol duktas la remplaso di un dominacanta tipo per altra kun plubonigita general organizeso.
 

Pluse, to valoras pri la maxim importanta di omna granda biologial pluboneski - la plubonesko dil mento. Same quale omna fiziologial aktiveso akompanesas da mikrega elektral agi, qui, ye kelka fishi, intensigesis e turnesis a biologial uzo en specale developita elektral organi, tale ni ne povas evitar la konkluzo, ke mikrega mentatra agi akompanas omna procedi dil vivanta materio ed intensigesis e turnesis a biologial uzo en la specale developita mental organi konstitucita kom cerebri e lia apartenanta senso-organi. Se me darfas extensar sugesto da dro Mascall, la sola final misterio esas la misterio, ke evolucionanta materio existas, qua kontenas la potencialo di mento. Ma la deo-teorio ne igas ol min misterioza.
 

Omna amelioro dil mental koncio influas la plusa marcho di evoluciono. La developeso di koloro-vido duktis al developo di videbla averto-signali, di rikonoco-marki e di kurtezo-signi; ta di lerno-kapableso duktis a ludado e primitiva edukado, e premiigis experienco.
 

Fine ni arivas a la homo. La principal linei di lua evoluciono nun esas klara. La transiro de ne-homa ancestro sur la nivelo di senkauda *antropoido a definite homa tipo eventis tre tarde en la evolucional procedo. Ol inkluzis nombro de singla pazi relate manui e denti, su-teno e kustumi, e maxim decidigive plubonesko dil cerebro. To divenis la bazo por parolado e pensado; iti sualatere permisis al homo, transmisar la rezultaji di experienco, tale kapabligante lu, divenar la dominacanta tipo di organismo.
 

To esis kriza stadio en la evolucional procedo, komparebla pri importo al krizala transiro de ne-vivanta a vivanta sistemi. En amba kazi nova mekanismo di chanjo operaceskis, agante multe plu rapide e produktante tote nova rezultaji. Ye la unesma kriza stadio materia organizuri divenis su-riproduktiva ed evoluciono divenis konsequajo di natural selekto; ye la duesma, mental organizuri divenis su-riproduktiva ed evoluciono divenis konsequajo di psiko-social selekto.
 

La evolucional transiro de *antropoido a homo povas tre bone explikesar en naturalista termini. Lo sama valoras pri la developo di sen-menta ovo aden pensanta homa ento. La aserto dil katolika teologio, ke la tota homaro originas de un sola paro vice de pokope evolucionanta populo, esas certe nevera; e lua postulo, ke natural evoluciono povas explikar nur la homal korpo, ma ke Deo esas necesas por explikar ta dil anmo, esas tote nejustifikata.
 

Same nejustifikata esas la postulo, ke embrionala developeso povas komprenesar nur per supozar misterioza *entelekio o same misterioza deal interveno. E la aserto, ke la homala anmi single kreesas da Deo - sive ke la anmizo dil homa individuo eventas dum la triesma monato di gravideso, quon la katolika teologio afirmas, sive ye la fertilizo, quale dro Mascall sugestas, es ne nur superflua, ma falias konsiderar la kontinueso di vivanta substanco partoprenanta riprodukto. Se fertilizita ovi havas anmi, mem potenciale, pro quo ne anke la centi de nefertilizita ovi e la centi de milioni de nesucesoza spermatozoidi?
 

La homo jus komencis, unesmafoye obtenar koheranta skiso di sua propra historio del supera paleolitikal tempo til la prezenta. Lua evoluciono esis precipue e kreskante kulturala, ne *genetikala. Ol povas explikesar per la ago di naturala procedi - naturala en termini di homala naturo-, exemple kultural difuzado, inventi, mito-facado, morala valorizo e simbolala expresado.
 

Ne esas necesa rekursar a spirital guidado ed interveno da dei. Kontree, dei aparas kom rezultajo di ula psiko-metabolio. Singla tipo e speco di organismo havas sua propra partikulara kemio-metabolio, metabolio en la kustumal fiziologial senco - ensemblo de persistanta sistemi di kemial organizo, qua havas la kapableso recevar, asimilar e digestar la kruda materio aden sua propra dinamikala e su-riproduktanta modelo. Simile, omna tipo de homal kulturo havas sua propra psiko-metabolio - metabolio en la psikologial senco - ensemblo de sistemi de mental organizo, qua havas la kapableso, similamaniere recevar, asimilar e digestar la kruda materio di experienco.
 

Ica psiko-metabolial sistemi inkluzas miti, abstrakta idei, manieri di artala expreso, ciencala teorii, kredi, morala principi - e dei. Ili konformigas a su la experienci di homo ed impozas su adsur lua kulturala vivo.
 

Tale dum yarcenti la ideo dil Quar Elementi direktis la homal experienci aden eroroza modelo. Cadie, en komunista landi, politikala, sociala ed ekonomiala experienco metaboliesas aden la potenta formo dil doktrino di Marx.
 

Same pri dei. Kande la deo-ideo esis aceptata, omna speco de experienco divenis grano por lua transformema muelilo. Katastrofi ed epidemii divenis la iraco di ul deo, la naturala evoluciono divenis la kreuro di ul deo, la etiko divenis la edikto di ul deo. La intelektala historio dil Westo dum la lasta tri yarcenti grandaparte konsistas en forprenar un fenomeno pos la altra de lua orbito ed uzar li en naturalista sistemo.
 

La cienco di kompariva religio montras, ke religii esas natural produkturi di psiko-social evoluciono, same kam planti ed animali esas natural produkturi di biologial evoluciono. Dro Mascall asertas, ke la universaleso di religio inter la homi atestas la existo di finala supernaturala realajo 'dop ed ultre la frajila ed efemera mondo de sens-fenomeni'. Kontree me dicas, ke ol esas ne-evitebla rezulturo dil homal kapableso, pensar abstrakte e judikar etikale. La realajo, quan ol atestas, esas to quon Père Teilhard de Chardin nomizis la 'noo-sfero', la nova medio de idei e valori, de devi e skopi, quin la homo kreis de sua experienci, ed en qua il vivas la duimo di sua vivo.
 

Omnakaze la existo di religio ne pruvas la existo di Deo. Pura Buddhismo indijas deo, e same moderna sekulara religii quale Nazismo e Marxista komunismo.
 

Lo vera semblas esar, ke la perplexigiva fenomeni dil existado, exemple sismi e venti, dementeso e sonji e fine la fakto ipsa di existado maxim simple e maxim naturale explikesis per atribuar li al agado di personala, ma supernaturala enti. Kelki de li kristaleskis aden dei. La homal deziro pro uneso fine fuzis li omna aden un Deo, e pose pura rezono e logiko komencis laborar, ne-impedite da ciencal metodo, e developis la parlaborita deo-teorii dil teologio.
 

Regretinde por la teologiisti, to montresis esar evolucional sako-strado. La deo-teorio ne nur ofte aparis esar ne-necesa, ma fine mem su-kontradicanta. La unika absoluta Deo dil kristana teologio esas omno-savanta, omno-povanta ed omno-bonvolanta; ma lu permisas sufrado, disipado di omno vivanta e lo mala en la homala vivo. La kristana teologio esforcas eskapar de ta sako-strado per grandaparte blamar la Falo (legendatra evento, pri qua nula autentika pruvo existas) e per senpruve asertar, ke Deo permisas homala maligneso e stupideso, pro ke il deziras konservar la homala libereso.
 

Tala deo esas kargajo sur la homala mento, nubo pezoza de pavoriganta nekomprenebleso, obskuriganta la peizajo dil homala fato. A me - e certe a multa altri - esas imensa alejo, forigar ta kargajo ed eskapar de ta tenebroza sako-strado dil pensado.
>>

Dro Mascall skribas:
 

<<
Se teologiisto retro-regardas sur la yarcento, qua separas ni hodie del famoza ed akrega disputo inter Huxley e Wilberforce en 1860, il mustas agnoskar kandide, ke la maxim multi de lua lora preiranti preske komplete faliis komprenar, qua esis la vera litijo-punti.
 

To quo devabus koncernar li kom teologiisti, esis la influo, quan la nova evolucion-teorio, se aceptita, havabus sur la bazal kristana kredi pri la naturo e pri la fato dil homo, lua falo e lua redemteso. Ma teologio en la vera senco dil vorto - nome la studio di Deo e dil altra enti relate Lu - esis sur tre basa nivelo, e la chefa reakto dil lora religial pensanti koncernesis pri la 'prima facie' ne-konciliebleso dil docajo da Darwin kun la vortopa interpreto dil unesma chapitri dil biblo. Hodie ni povas retro-regardar plu kalme e vidar la problemo en plu reala perspektivo.
 

Semblas, ke sur la biologial latero on atingis du remarkinda inferi, qui esas de maxim granda teologial intereso; amba havas forta emfazo en la skribaji da Sir Julian Huxley, quankam me kredas, ke il extraordinare faliis, komprenar lia vera signifiko.
 

La unesma esas, ke - adminime koncerne nia planeto - la homo esas unika kom ento inteligenta e rezoniva. Kelki supozis, ke inteligenta enti povos aparar en irga brancho dil animalaro o la plantaro - la giganta formiko o la ostro o fungi kun superhomala menti amesas da kelka tipi de cenciala romani; ma existas konvikiva fizikal e biologial motivi por supozar, ke intelekto povis aparar nur en tero-okupanta decendanto de primato o simiatra raso. Omna altra branchi dil evolucionala arboro finas en sako-stradi: La organismi esas sive tro specalizita por transvivar chanji di cirkumajo sive tro fixigita e shirmata por developar pluse.
 

La duesma infero esas, ke kun la aparo di inteligenta ento, evoluciono segun la generala ideo, t. e. procedo funcionanta per naturala selekto sur la kruda materio di *genetikal mutaci - esas virtuale fininta o, expresite diferantamaniere, tote nova modo di evoluciono existeskis. Nam inteligenta persono povas e decidar, quale lu deziras sua futuro e ta di altra vivanta enti esor, e demarshar por modifikar la cirkumajo e la *genetika materialo por atingar ol.
 

Ita inferi evidente multe interesas same la teologiisti e la ne-teologiisti. Ma esus e stulta e senskrupula, aklamar li kom furnisanta direta suporto por la kristana kredo; li tote ne facas lo. Tamen li enuncas posiciono, qua esas afina a kristana interpreteso (hike me separas me de Sir Julian); e li pozas questiono, quan tre precize respondizas koncernas la kristana religio.
 

La unikeso dil homo, quan la biologio povas konstatar, komprenende nur esas biologial unikeso, la unikeso di inteligenta speco habitanta nia planeto. La unikeso dil homo, quan la kristana teologio asertas, esas ulo plu multo kam to: ol esas la unikeso di terala enti kun eterna fato e di terala speco, en qua Deo inkarnacesis. Tamen kristana teologio vidis tre intima relato inter la fakto, ke la homo esas inteligenta ento, e la fakto, ke lu facesis, quale ol kredas, por eterna vivo kun Deo en la beatiganta viziono dil Sankta Triuno.

Nam esas jus la intelekto dil homo, qua kapabligas lu imaginar ordino di existo super ta di sua sole biologiala funcionado. La homo tale vivas an la frontiero inter la naturala e la supernaturala mondo; e quankam lu ne povas elevar su super la naturala nivelo, lu povas elevesar super ol per la povo di Deo o, uzante teologial termino, per la graco di Deo. Quankam lu nultempe povas cesar dependar de Deo pri sua existo e sua doturi, lu tamen povas divenar, en la vorti di un del libri dil Nova Testamento, partoprenanto dil divina naturo.
 

La teologiisti, kredante, ke la homo havas unika, supernatural destino, plezuroze aceptas la reflekto di ta unikeso, quan la biologiisti povas dicernar sur la natural nivelo, ed aceptas ol tante plu plezuroze pro la fakto, ke dum la unesma dii dil evolucional teorio la maxim multa biologiisti ne volis agnoskar, ke la homo esas irgamaniere unika.
 

Tale la kristana teologio konfirmas la unikeso, quan moderna biologiisti quale Sir Julian Huxley e Sir Wilfrid Le Gros Clark atribuas al homo, ma ol iras multe plu fore. Por kristano la unikeso dil homo indikesas ne nur per la fakto, ke la pezo di lua cerebro esas du- o trifoye plu granda kam ta di gorilo, o mem ke il povas liberigar nukleala energio ed injeniar *elektronikala kalkulili, ma per la fakto, ke lu kreesis por la viziono di Deo e ke en lua naturo Deo inkarnacesis. (Se en ula distanta regioni dil universo existas altra racionoza speci e ke Deo inkarnacesis anke en lia naturo, to influos la unikeso dil homo, ma ne diminutos lua digneso.) Tamen, pluso implikesas kam la digneso influar la sinso di sua propra futura evoluciono. Quon fakte ni deziras ke la homo divenos?
 

Memorante, ke Deo esas diveninta homo, la kristano povas respondar nur, ke lu deziras la homo esar homo. To tote ne implikas, ke lu deziras la homo restar quala lu esas. La kristanismo ne kredas, ke Deo divenis homo, por finigar la homal historio e por degradar la homo al stando di deale etiketizita fosilo. Kun la inkarnacesko nova kozo venis aden la mondo e nova epoko dil homal historio komencis.
 

Multa homi - e regretinde kelka kristani inter li - konsideras la inkarnacesko kom ula epizodo efemera en la vivo di Deo, quale se dum 30 yari la Duesma Persono dil Sankta Triuno cesis esar Deo e divenis homo, e pose ye la Acenso cesis esar homo ed itere divenis Deo. Ma tradicionala kristanismo sempre opinionis, quale granda teologial dokumento expresis lo, ke la Inkarnacesko 'ne per la chanjo di De-eso aden karno, ma per elevar homeso aden Deo', o - expresite plu populatre - ke Kristo esas 'deo de eterne e homo por eterne'.
 

Tale, segun kristana kredo, la homa organismo, quan Deo la Filio recevis de sua matro, ed en qua il mortis e riviveskis, ne destruktesis per la evento nomizita Acenso; ol transfiguresis e divenis universale acesebla. Per bapteso la homo rinaskas aden ta glorioza homal naturo dil inkarnacata Sinioro, tale unionita kun altri qui subisis la sama procedo, lu divenas membro dil korpo di Kristo, la Eklezio, membro di rikreata homal raso, di qua Kristo esas la kapo e la unesma membro. Lore lua plusa progreso ne esas simple progreso en la naturala ordino di existo, ma progreso en la supernaturala ordino di graco e redemteso, quankam en la supernatural ordino la natural ordino ipsa transformesos e divenos perfekta. De la volo di Deo por la individuo lua volo por la homal raso konsequas; ol esas la konstrukto dil korpo di Kristo.
 

La povo, quan la homo kom inteligenta ento provizita per omna tekniki di *genetiko, neuro-fiziologio, bio-kemio e psikologio nun posedas pri sua propra futuro, lua povo decidar e guvernar sua propra evoluciono, esas vasta e pavoriganta, quankam ne senlimita. Ni povas nur konjektar, quon la sekulara homo agos pri su ipsa, qual monstra organismin lu produktos de homal *genetikal materialo, e qua esos lua transvivo-chanci; la provizeri di ciencala romani hike havas nelimitizita tereno. Tamen, quankam cienco povas questionar: 'Quon la homo devus esforcar divenar' e povas forsan mem indikar kelki de la posiblaji, ol certe ne povas furnisar la solvuro.
 

Se la kristana religio respondas, ke la homo devas esforcar divenar homo, ol ne sugestas, ke la homo devus esforcar restar quala lu esas, nam ol kredas, ke la homo povas komplete divenar homo nur per enkorpigar la inkarnacinta Sinioro aden la homal naturo. Por kristaneso la final termino dil homal evoluciono e dil homala historio esas la totala Kristo, kompozita de kapo e membri partoprenanta komuna supernaturala vivo en la finala transfiguro dil kreita mondo, quan la teologio deskriptas kom la rivivesko dil korpo por la eterna vivo.
 

La konflikto, quan Sir Julian asertas dicernar inter biologio e kristana teologio, reduktas su meaopinione ad nur to, ke teologio ne bezonas explikar la sole biologiala aspekti dil homo. Ma la homo esas plu multo kam sua biologial aspekto; e me kredas, ke ni cadie povas - e nia ancestri en 1860 ne povis - vidar, ke, pos ke biologio esas dicinta pri la homo e lua posiblaji omno quon ol povas, teologio havas ankore plu importanta kozi dicenda. To klare perceptesis dal remarkinda paleontologiisto Père Teilhard de Chardin, quan Sir Julian tante entuziasmoze prizentis al angla publiko; esas stranja, ke Sir Julian ipsa ne perceptis lo.
 

Pro to me opinionas, ke la maxim urjanta tasko por kristana penseri hodie - e per kristana penseri me ne volas dicar sole kristana teologiisti - esas parlaborar la voyi, sur qui la enorma tekniki, quin cienco nun disponigis dal homo, povas uzesar por servar la intenco e la destino, por qui Deo kreis la homo.
 >>