คัมภีร์ วิสุทธิมรรค ภาค ๑ ตอน ๒ หน้า 11-20

หน้า ๑๑

จตุกกะที่ ๓

ปฐมฌานประกอบด้วยองค์ ๕ ด้วยอำนาจ วิตก วิจาร ปีติ สุข และสมาธิอันข่มนิวรณ์ได้แล้ว ต่อนั้น
ทุติยฌาน วิตก วิจาร สงบไป เหลือองค์ ๓ ต่อนั้น ตติยฌาน ปีติคลายไป เหลือองค์ ๒ ต่อนั้น จตุตถฌาน
ละสุขเสีย เหลือองค์ ๒ ด้วยอำนาจแห่งสมาธิอันประกอบด้วยอุเบกขาเวทนา สมาธิ ๔ เป็นองค์แห่งฌาน ๔ นี้
ดังนี้ อย่างนี้แลเป็น ๔ โดยเป็นองค์แห่งจตุกฌาน

จตุกกะ ที่ ๔

สมาธิที่เป็นหานภาคิยะ ( เป็นทางฝ่ายเสื่อม ) ก็มี เป็นฐิติภาคิยะ ( เป็นไปทางฝ่ายทรงตัวอยู่ ) ก็มี เป็น
วิเสสภาคิยะ ( เป็นไปทางฝ่ายวิเศษขึ้น ) ก็มี เป็นนิพเพธภาคิยะ ( เป็นไปทางฝ่ายจะให้รู้แจ้งแทงตลอดอริยสัจ )
ก็มี

ในสมาธิ ๔ นั้น ความที่สมาธิเป็นหานภาคิยะ พึงทราบ ( ว่าย่อมเป็น ) ด้วยอำนาจความฟุ้งขึ้นมาแห่งปัจจนีก
ธรรม ( ธรรมที่เป็นศัตรูของสมาธิ คือ นิวรณ์ ๕ มีกามฉันทะนิวรณ์ เป็นต้น ) ความที่สมาธิเป็นฐิติภาคิยะ พึงทราบ
( ว่าย่อมเป็น ) ด้วยอำนาจความหยุดอยู่แห่งสติเป็นสภาพควรแก่สมาธินั้น ความที่สมาธิเป็นวิเสสภาคิยะ พึงทราบ
( ว่าย่อมเป็น ) ด้วยอำนาจความได้บรรลุธรรมวิเศษเลื่อนชั้นขึ้นไปและความที่สมาธิเป็นนิพเพธภาคิยะ พึงทราบ
( ว่าย่อมเป็น ) ด้วยอำนาจความผุดขึ้นแห่งสัญญาและมนสิการ อันสหรคตด้วยนิพพิทา ( ความเบื่อหน่าย ในกองทุกข์
คือว่าเป็นวิปัสสนาขึ้น ) ดังท่านกล่าวว่า

หน้า ๑๒

สัญญาและมนสิการอันสหรคตด้วยกามเกิดขึ้นครอบงำบุคคลผู้ได้ปฐมฌาน ปัญญา ( ในปฐมฌานนั้น ) ก็เป็น
หานภาคินี ( ไปข้างเสื่อม ) สติอันเป็นสภาพควรแก่ปฐมฌานนั้นหยุดอยู่ ปัญญาก็เป็นฐิติภาคินี ( ไปข้างทรงตัว )
สัญญาและมนสิการที่สหรคตด้วยความไม่มีวิตกเกิดขึ้น ( ดำเนินไป ) ปัญญาก็เป็นวิเสสภาคินี ( ไปข้างวิเศษขึ้น
คือว่าเข้าถึงทุติยฌาน ปัญจกนัย ) สัญญาและมนสิการอันสหรคตด้วยนิพพิทาใกล้ต่อวิราคะ ผุดขึ้น ( เป็นไป )
ปัญญาก็เป็นนิพเพธภาคินี ( ไปข้างรู้แจ้งแทงตลอด ) ดังนี้ แม้สมาธิอันสัมปยุตด้วยปัญญานั้นก็เป็นสมาธิ ๔
( อีกนัยหนึ่ง ) อย่างนี้แล สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามฝ่าย มีหานภาคิยสมาธิเป็นต้น

จตุกกะที่ ๕

สมาธิ ๔ อย่างนี้ คือ สมาธิเป็นกามาวจร สมาธิเป็นรูปาวจร สมาธิเป็นอรูปาวจร สมาธิเป็นอปริยาปันนะ
( ไม่เนื่องด้วยภูมิทั้ง ๓ นั้นคือเป็นโลกุตตระ ) ในสมาธิ ๔ นั้น เอกัคคตาชั้นอุปจารทั้งปวง จัดเป็นกามาวจรสมาธิ
เอกัคคตาแห่งกุศลจิตมีรูปาวจรจิตเป็นอาทิจัดเป็นสมาธิ ๓ นอกนี้ อย่างนี้แล สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามภูมิ
มีกามาวจรสมาธิเป็นต้น

หน้า ๑๓

จตุกกะที่ ๖

ถ้าภิกษุทำฉันทะให้เป็นใหญ่ ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เดียวไซร้ สมาธินี้เรียกว่าฉันทสมาธิ
ถ้าภิกษุทำวิริยะให้เป็นใหญ่ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เดียวไซร้ สมาธินี้เรียกว่า วิริยสมาธิ
ถ้าภิกษุทำจิตตะให้เป็นใหญ่ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เดียวไซร้ สมาธินี้เรียกว่าจิตตสมาธิ
ถ้าภิกษุทำวิมังสาให้เป็นใหญ่ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เดียวไซร้ สมาธินี้เรียกว่า วิมังสาสมาธิ
อย่างนี้แล ( อภิ.วิ๓๕/๒๙๖ ) สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามอิทธิบาทที่เป็นอธิบดี

ปัญจกะ ( สมาธิหมวด ๕ )

พึงทราบฌาน ๕ เพราะแบ่ง ( ทุติยฌานในจตุกนัย ) เป็น ๒ โดยวิธีอย่างนี้ คือ ทุติยฌานที่กล่าวในจตุกนัย
( นั่นแลแบ่ง ) เป็นทุติยฌาน เพราะวิตกอย่างเดียวล่วงไป เป็นตติยฌาน เพราะทั้งวิตกและวิจารล่วงไป
สมาธิเป็นองค์แห่งฌาน ๕ นั้น จึงเป็นสมาธิ ๕ พึงทราบความที่สมาธิเป็น ๕ โดยเป็นองค์ปัญจกฌานอย่างนี้แล

ความเศร้าหมองและความผ่องแผ้วแห่งสมาธิ

ก็แลคำเฉลยในปัญหาข้อว่า " อะไรเป็นความเศร้าหมอง และอะไรเป็นความผ่องแผ้วแห่งสมาธินั้น " นี้ท่าน
กล่าวไว้แล้วในวิภังค์จริงอยู่ ในวิภังค์นั้นกล่าวไว้ว่า หานภาคิยธรรม ( ธรรมอันเป็นไปทางฝ่ายเสื่อม )
ชื่อว่าความเศร้าหมอง วิเสสภาคิยธรรม ( ธรรมอันเป็นไปทางฝ่ายวิเศษขึ้น ) ชื่อว่าความผ่องแผ้ว
( อภิ.วิ๓๕/๔๖๕ ) ดังนี้

หน้า ๑๔

ในธรรม ๒ อย่างนั้น หานภาคิยธรรมพึงทราบตามนัยนี้ว่า " สัญญาและมนสิการอันสหรคตด้วยกาม
เกิดขึ้นครอบงำบุคคลผู้ได้ปฐมฌาน ปัญญา ( ในปฐมฌานนั้น ) ก็เป็นหานภาคินี " ( อภิ.วิ๓๕/๔๔๗ )
( ส่วน ) วิเสสภาคิยธรรมพึงทราบตามนัยนี้ว่า " สัญญาและมนสิการที่สหรคตด้วยความไม่มีวิตกเกิดขึ้น
( ดำเนินไป ) ปัญญาก็เป็นวิเสสภาคินี " ( อภิ.วิ๓๕/๔๔๘ ) ดังนี้

การเจริญสมาธิ

ส่วนคำเฉลยในปัญหาข้อว่า " สมาธินั้นจะพึงเจริญอย่างไร " นี้พึงทราบต่อไปนี้ สมาธิใดอันสัมปยุตด้วย
อริยมรรค ที่ข้าพเจ้ากล่าวไว้ก่อนแล้วในทุกสมาธิ มีข้อว่า " นี้สมาธิเป็น ๒ โดยเป็นโลกิยะและโลกุตตระ " ดังนี้เป็น
อาทิ นัยแห่งการเจริญอริยมรรคสมาธินั้นสงเคราะห์เข้ากับนัยแห่งการเจริญปัญญาได้ทีเดียว เพราะว่า เมื่อเจริญ
ปัญญาแล้ว มรรคสมาธินั้นก็ย่อมเป็นอันเจริญด้วยแท้ เพราะเหตุนั้น เราจะเอามรรคสมาธินั้นมากล่าวแยกไว้ต่างหาก
ว่ามรรคสมาธินั้นจะพึงเจริญอย่างนี้ๆ ส่วนว่าสมาธิอันเป็นโลกิยะนี้ใด โลกิยะสมาธินั้น อันพระโยควจร ( ผู้ปฏิบัติ )
ผู้ยังศีลทั้งหลายให้หมดจด โดยนัยที่กล่าวแล้ว ตั้งอยู่ในศีลอันบริสุทธิ์ดีแล้ว บรรดาปลิโพธ ๑0 ประการ
ปลิโพธใดของเธอมีอยู่ ตัดปลิโพธนั้นเสียแล้วเข้าไปหาท่านผู้ให้กรรมฐานผู้เป็นกัลยาณมิตร ถือเอากรรมฐาน ๔0 ข้อใด
ข้อหนึ่งซึ่งอนุกูลแก่จริยา ( จริต ) ของตน ละวิหารอันไม่เหมาะสมแก่การเจริญสมาธิเสีย อยู่ในวิหารอันเหมาะ

หน้า ๑๕

ตัดความกังวลเล็กๆ น้อยๆ ( เสียให้หมดด้วย ) แล้วพึงเป็นผู้ไม่ทำภาวนาวิธีทั้งปวงให้บกพร่องไป เจริญขึ้นเถิด
นี้เป็นความสังเขปในการเจริญสมาธินั้น ส่วนความพิสดารดังต่อไปนี้

ปลิโพธ ๑0

วินิจฉัยในข้อที่ว่า " บรรดาปลิโพธ ๑0 ประการ ปลิโพธใดของเธอมีอยู่ ตัดปลิโพธนั้นเสีย " นี้ก่อน

เครื่องกังวลนั้น คือ อาวาส ตระกูล ลาภ คณะ และการงานเป็นที่ ๕ การเดินทาง ญาติ อาพาธ
การเล่าเรียน และฤทธิ รวมเป็น ๑0

เครื่องกังวล ๑0 นี้แล ชื่อว่า ปลิโพธ ในปลิโพธ ๑0 นั้น อาวาสนั่นเอง เรียกว่าอาวาสปลิโพธ นัยในปลิโพธ
นอกนี้มีตระกูลเป็นต้น ก็ดุจนัยนี้

อรรถาธิบายในปลิโพธ ๑0 เหล่านั้น พึงทราบดังนี้

อาวาสปลิโพธ

แม้ห้อง ( นอนได้ ) เล็กๆ ห้องหนึ่ง ก็เรียกว่า อาวาส แม้บริเวณๆ หนึ่งก็เรียกว่าอาวาส แม้สังฆารามทั้งหมด
ก็เรียกว่าอาวาส * อาวาสนี้นั้นหาเป็นปลิโพธต่อภิกษุทั้งปวงไปไม่

* คำว่าอาวาส ต้องแปลว่า " ที่อยู่ " ไม่แปลว่า " วัด " คำว่า โอวรกะที่แปลว่า ห้องเล็กๆ นั้น น่าจะหมายเอา
กุฏิเล็กๆ อยู่ได้รูปเดียว ซึ่งมักเห็นตามวัดหรือสำนักฝ่ายวิปัสสนาธุระในบ้านเมืองเรานี้ บริเวณได้แก่ที่อยู่ มีกุฏิหลัง
เดียว หรือหลายหลังก็ตาม มีกำหนดที่เป็นเขตแดน น่าจะตรงกับที่เราเรียกว่าคณะในวัดต่างๆ บัดนี้ สังฆาราม
ก็คือวัดทั้งหมด อาจมีหลายบริเวณ หลายโอวรกะก็ได้

ความกังวลของภิกษุลางรูป อาจมีเฉพาะแต่โอวรกะที่ตนอยู่ ลางรูปกังวลกว้างออกไปถึงบริเวณที่ตนอาศัยอยู่
ลางรูปกังวลหมดทั้งวัดที่เป็นสำนักของตน

หน้า ๑๖

ก็แต่ภิกษุใดต้องขวนขวายในการงานต่างๆ มีการก่อสร้างเป็นต้นในอาวาสนั้นก็ดี มีการสั่งสมสิ่งของไว้มากใน
อาวาสนั้นก็ดี มีความอาลัย ใจผูกพันอยู่ในอาวาสนั้นด้วยเหตุใดเหตุหนึ่งก็ดี อาวาสนั้นจึงเป็นปลิโพธสำหรับภิกษุ
นั้นเท่านั้น หาเป็นแก่ภิกษุนอกนั้นไม่ เรื่อง ( ต่อไป ) นี้เป็นนิทัศนะในความที่อาวาสไม่เป็นปลิโพธนั้น

มีเรื่องเล่าว่า กุลบุตร ๒ คนออกจากเมืองอนุราธปุระ ( เดินทางไป ) จนได้ไปบวชอยู่ในวัดถูปาราม บรรชิต
๒ รูปนั้น รูปหนึ่งเรียนมาติกาได้คล่อง ๓ มาติกา เป็นผู้มีพรรษาครบ ๕ ปวารณาแล้ว ไปสู่ชนบทชื่อปาจีนขัณฑราชี
รูปหนึ่งคงอยู่ในถูปารามนั้น รูปที่ไปปาจีนขัณฑราชี อยู่ที่นั่นนาน ( จน ) เป็นพระเถระแล้วคิดว่า " ที่นี่เป็นที่เหมาะสม
แก่การจะเร้นอยู่ มาเราจะบอกความนั้นแก่ภิกษุผู้สหายด้วยเถิด " แล้วออกจากชนบทนั้น ( เดินทางไป ) จนย่าง
เข้าสู่ถูปาราม พระเถระผู้ร่วมพรรษาเห็นท่านกำลังเดินเข้าวัดมาก็ไปต้อนรับ ช่วยรับบาตรจีวร ทำ ( อาคันตุก ) วัตร
พระเถระอาคันตุกะเข้าสู่เสนาสนะ ( ที่พัก ) แล้วคิดว่า " ประเดี๋ยวสหายของเราจะต้องส่งเนยใสหรือน้ำอ้อย หรือ
น้ำปานะมาให้หรอก เพราะเธอเป็นผู้อยู่มานานในนครนี้ " ( คอย ) จนกลางคืน ท่านก็ไม่ได้รับ ( สิ่งที่คิดไว้ ) ตอนเช้า
จึงคิด ( ใหม่ ) ว่า " ทีนี้ เธอจะต้องส่งข้าวต้มและกับที่พวกอุปฐากส่งมาให้ ( เรา ) ละ "

หน้า ๑๗

แม้ข้าวต้มและกับที่คิดนั้นก็ไม่ได้เจอ จึงคิด ( ต่อไป ) ว่า " เออนะ ของส่งมาไม่มี พวกอุปัฏฐากคงจะ ( คอย )
ถวาย เมื่อเธอเข้าไป ( บิณฑบาต ) กระมัง " ( ตกลง ) เข้ากรุง ( เพื่อบิณฑบาต ) กับพระเถระเจ้าถิ่นนั้นแต่เช้า
ท่านทั้งสองเดินไปในถนนสายหนึ่งได้ข้าวต้มกระบวยเดียว ก็ ( ไป ) นั่งดื่มกันในโรงฉัน ถึงบัดนั้น ท่านอาคันตุกะ
ก็ยังคิดอยู่ว่า " ข้าวต้มประจำทีจะไม่มี ในเวลาฉันข้าวสวยนี้แหละ คนทั้งหลายคงจะถวายข้าวอย่างประณีตละ "
แต่แล้ว แม้ถึงเวลาฉันข้าวสวย ท่านก็ได้ฉันอาหารที่ไปบิณฑบาตได้มานั่นเอง ( นิ่งต่อไปไม่ไหว ) จึงเอ่ยถามขึ้น
ว่า " ท่านผู้เจริญ ท่านเลี้ยงอัตภาพมาอย่างนี้ตลอดกาลหรือ " เมื่อพระเถระรับว่าเป็นอย่างนั้น จึงออกปากชวนว่า
" ท่านผู้เจริญ ชนบทปาจีนขัณฑราชีเป็นที่ผาสุก เราไป ( อยู่ ) ที่นั่นกันเถิด " พระเถระ ( รับปาก ตกลงไป )
ก็ออกจากพระนครทางประตูด้านใต้ เดินไปตามทางที่จะไปหมู่บ้านช่างหม้อ ( เลยทีเดียว ไม่ต้องกลับวัดไปเสียก่อน )
พระอาคันตุกะจึงท้วงว่า " อย่างไร ท่านจึงเดินไปทางนี้เล่า " พระเถระตอบว่า " อาวุโส ! ท่านกล่าวสรรเสริญชนบท
ปาจีนขัณฑราชีมิใช่หรือ ( จะไปชนบทนั้นก็ต้องเดินไปทางนี้นะซิ ) " ท่านอาคันตุกะ ( ประหลาดใจที่ท่านไม่กลับ
ไปเก็บของที่วัด ) จึงว่า " ก็ในที่ๆ ท่านอยู่มานานถึงเพียงนี้ อดิเรกบริขารสักอย่างไม่มีดอกหรือ " ท่านรับว่า
จ้ะ อาวุโส เตียงตั่ง ( ที่เราใช้ ) ก็เป็นของสงฆ์ เราก็เก็บมันเรียบร้อยแล้ว

หน้า ๑๘

ของอะไรๆ อื่นก็ไม่มี ( จึงไม่จำต้องกลับไปวัดก่อน ) " ท่านอาคันตุกะบอกว่า " แต่ไม้เท้าและกระบอกน้ำมัน
รองเท้า ถลกบาตรของกระผม ยังอยู่นั่น " พระเถระว่า " อาวุโส ท่าน ( มาพัก ) อยู่วันเดียว ยังมีของมาไว้ถึง
เท่านั้น ( เทียวนะ ) " ท่าน ( อาคันตุกะ ) รับว่าอย่างนั้น มีจิตเลื่อมใส ไหว้พระเถระแล้วกล่าวว่า " ท่านผู้เจริญ
สำหรับภิกษุอย่างท่านอรัญญวาส ( การอยู่อย่างอยู่ป่า ) ย่อมเป็นได้ในทุกแห่งไป ถูปารามเป็นที่บรรจุพระธาตุของ
พระพุทธเจ้า ๔ พระองค์ * ได้ฟังธรรมที่เป็นสัปปายะในโลหปราสาท ได้ชมพระมหาเจดีย์ และได้พบพระผู้ใหญ่
เป็นไปราวกะพุทธกาล ขอท่านจงอยู่ ( ต่อไป ) ในถูปารามนี้เถิด ( อย่าต้องไปปาจีนขัณฑราชีกับกระผมเลย ) "
ดังนี้แล้ว วันรุ่งขึ้นก็ถือบาตรจีวร ( กลับ ) ไปแต่ผู้เดียว อาวาสย่อมไม่เป็นปลิโพธสำหรับภิกษุเช่น ( พระเถระผู้
อยู่ในถูปาราม ) นี้แล

กุลปลิโพธ

ตระกูลญาติก็ดี ตระกูลอุปฐากก็ดี ชื่อว่ากุละ จริงอยู่ สำหรับภิกษุบางรูปผู้อยู่คลุกคลี ( กับคนในตระกูล สนิทจน
ใจผูกพันกัน ) โดยนัยว่า เมื่อเขาเป็นสุขก็สุขด้วย ดังนี้เป็นต้น แม้แต่ตระกูลอุปฐากก็เป็นปลิโพธได้ ( จะกล่าวอะไร
ถึงตระกูลญาติเล่า )

* มหาฎีกาว่า เป็นบริโภคธาตุ ๓ คือ ประคตเอว กระบอกกรอง ผ้าชุบสรง ของ ๓ พระพุทธองค์
ข้างต้นโดยลำดับคือ พระกกุสันธะพุทธเจ้า พระโกนาคมนะพุทธเจ้า พระกัสสปะพุทธเจ้า และเป็นสรีระธาตุ ๑
คือ อัฏฐิพระรากขวัญ ของพระโคดมพุทธเจ้าองค์ปัจจุบัน )

หน้า ๑๙

ภิกษุ ( เช่น ) นั้นจะพรากจากคนในตระกูลไปแม้แต่วิหารใกล้เคียง เพื่อฟังธรรมก็ไม่ได้ ( ส่วน ) สำหรับภิกษุ
ลางรูป แม้ ( แต่ ) โยมผู้หญิงโยมผู้ชายก็หาเป็นปลิโพธไม่ ดังเช่นภิกษุหนุ่มผู้หลานของพระติสสเถระผู้อยู่ ณ
โกรันทกวิหาร

มีเรื่องเล่าว่า ภิกษุผู้หนุ่มรูปนั้นได้ไปโรหณชนบทเพื่อเรียนบาลี ฝ่ายอุบาสิกา ( โยมผู้หญิง ) ผู้เป็นน้องสาวของ
พระเถระ ก็ถามข่าวเธอกะพระเถระอยู่ร่ำไป ( จน ) วันหนึ่งพระเถระ ( ท่านรำคาญ ) คิดว่าจะต้อง ( ไป )
นำภิกษุหนุ่มกลับมา ( เสียที ) จึงออกเดินมุ่งหน้าไปโรหณชนบท ข้างภิกษุหนุ่มก็คิดว่า เราอยู่ที่นี่มาก็นานแล้ว
บัดนี้เราจะต้อง ( ไป ) เยี่ยมพระอุปัชฌายะและทราบข่าวอุบาสิกาแล้ว ( ค่อยกลับ ) มาดังนี้ แล้วก็ออกจากโรหณ
ชนบทมา ท่านทั้งสองมาเจอกันที่ฝั่งแม่น้ำ ( แห่งหนึ่ง ) ภิกษุหนุ่มนั้นก็ทำ ( อุปัชฌาย ) วัตรแด่พระเถระที่โคนไม้
ต้นหนึ่ง ท่านถามว่าจะไปไหน ก็เรียนความ ( ที่คิด ) นั้น ( ให้ทราบ ) พระเถระจึงว่า เธอทำดีแล้ว แม้อุบาสิกา
ก็ถาม ( ถึงเธอ ) อยู่มิได้ขาด ถึงตัวฉันมานี่ก็เพื่อ ( ความกลับไปของเธอ ) นั่นแหละ เธอไปเถิด ส่วนฉันจะพัก
จำพรรษานี้ ( ในวิหารแห่งใดแห่งหนึ่ง ) ในถิ่นนี้ละ ดังนี้ แล้วส่งภิกษุหนุ่มนั้นไป เธอ ( ไป ) ถึง ( โกรันทก )
วิหารนั้นในวันเข้าพรรษาพอดี แม้เสนาสนะที่ได้แก่เธอ ก็คือเสนาสนะที่โยมผู้ชายของเธอให้สร้างไว้นั่นเอง ครั้น
วันรุ่งขึ้น ( จากวันเข้าพรรษา ) โยมผู้ชายของเธอมาถาม ( พระเสนาสนคาหาปกะ ) ว่า " ท่านเจ้าข้า เสนาสนะ
ของข้าพเจ้าได้แก่ใคร "

หน้า ๒0

ได้ยินว่าได้แก่ภิกษุหนุ่มอาคันตุกะจึงไปหาเธอ ไหว้แล้วกล่าวว่า " ท่านเจ้าข้า สำหรับภิกษุผู้เข้าพรรษา
ในเสนาสนะของข้าพเจ้า มีวัตร ( ที่จะพึงปฏิบัติ ) อยู่ " เธอซักถามว่า " วัตรว่ากระไร ท่านอุบาสก " โยมผู้ชาย
จึงบอกว่า " ( วัตรนั้นคือ ) พึงรับภิกษาที่เรือนของข้าพเจ้าแห่งเดียว ตลอดไตรมาส ( ประการ ๑ ) ปวารณา
แล้วเวลาจะไปต้องบอกลา ( ประการ ๑ ) " เธอรับโดยดุษณีภาพ ฝ่ายอุบาสก ( กลับ ) ไปเรือน บอก ( อุบาสิกา )
ว่า " พระคุณท่านอาคันตุกะรูปหนึ่งเข้าพรรษาในอาวาสของเรา พึงบำรุงโดยเคารพเถิด " อุบาสิกาก็รับคำว่าสาธุ
แล้วให้จัดขาทนียะโภชนียะอันประณีตไว้ ข้างภิกษุหนุ่มถึงเวลาฉันก็ไปเรือนของญาติ ไม่มีใครจำเธอได้สักคน
เธอฉันบิณฑบาตที่เรือนนั้น จำพรรษาจนตลอดไตรมาสแล้ว ก็บอกลาว่า อาตมาจะไปละ ครั้งนั้นพวกญาติของ
เธอขอร้องว่า " พรุ่งนี้ค่อยไปเถิด เจ้าข้า " วันรุ่งขึ้นเลี้ยงเธอที่เรือนนั้นแล้ว เติมน้ำมันให้เต็มกระบอก ถวายน้ำ
อ้อยก้อน ๑ และผ้าสาฏกยาว ๙ ศอก ( ผืน ๑ ) แล้วจึงอนุญาตให้เธอไป เธอทำอนุโมทนาแล้วก็มุ่งหน้าไป
โรหณชนบท

ฝ่านพระอุปัชฌายะของเธอ ปวารณาแล้วเดินย้อนทางมาก็ได้พบเธอในที่ๆ เคยพบกันนั่นเอง เธอไหว้พระเถระ
แล้วได้ทำ ( อุปัชฌาย ) วัตรแด่พระเถระที่โคนไม้แห่งหนึ่ง ( เช่นเคย ) ครั้นแล้วพระเถระถามเธอว่า " อย่างไร
พ่อภัทรมุข ( ผู้มีหน้าแจ่ม ) เธอได้พบอุบาสกและอุบาสิกาของเธอแล้วหรือ " เธอรับว่าได้พบแล้ว แล้วก็เล่า
ประพฤติการณ์ทั้งปวงถวาย ทาเท้าของพระเถระด้วยน้ำมันนั้น ทำปานะด้วยน้ำอ้อย ( ถวาย ) ถวายผ้าสาฎก
ผืนนั้นแหละแด่พระเถระ ไหว้แล้วเรียนว่า โรหณชนบทเท่านั้นเป็นที่สัปปายะสำหรับผม ขอรับ แล้วก็ ( ลา )
ไป ข้างพระเถระก็มาสู่ ( โกรันทก ) วิหาร รุ่งขึ้นจึงเข้าไปหมู่บ้านโกรันทกคาม