Naast de verveloze poort hangt het bord waarop atmuseum te lezen staat. De letters Heim - mag ik zomaar aannemen dat die zich ervoor bevinden? - zijn afgedekt door een met punaises bevestigd stuk papier waarop de woorden Kein Museum geöffnet.

Maar Henning heeft een sleutel. Hij gaat ons voor. Rohr, de man die ten onrechte wordt aangeduid als mijn chauffeur volgt op afstand. We bestijgen de brede wenteltrap, Henning verontschuldigt zich voor de bouwvallige staat waarin dit voormalige kantongerecht verkeert, voor het klamme pleister dat van de muren op de trap valt. Op de derde etage is het museum gevestigd.

Via een vertrek met antiek landbouwgereedschap bereiken we de ruimte waar niet meer dan één vitrine aan Kircher is gewijd.

Dit is dus het Kirchermuseum waarvan mijn encyclopedie gewaagt.

In de vitrine hangt een kaart met de tekst:

‘Athanasius Kircher werd in 1602 geboren te Geisa, als zoon van Dr. Johann Kircher, drost van Haselstein. Hij studeerde in Fulda, Paderborn, Keulen, Koblenz en Mainz.

Evenals zijn vader was hij een aanhanger van de Contrareformatie. Als jezuïet werd hij, na leraar te zijn geweest in Würzburg, Koblenz, Heiligenstadt, Lyon en Avignon, door paus Urbanus VIII benoemd tot hoogleraar in de wiskunde aan het Collegium Romanum. Dat bood de jonge, ijverige geleerde ruime mogelijkheden om zijn wetenschappelijke werk te verrichten. Hij werd een van de grootste universele geleerden aller tijden.

Athanasius Kircher stierf in Rome in het jaar 1680. Zijn nalatenschap bestaat uit 44 gedrukte boeken en 114 documentbanden.’

Henning vraagt of deze tekst, die hij zelf heeft opgesteld, mijn goedkeuring kan wegdragen. Met die documentbandenwordt kennelijk Kirchers correspondentie bedoeld. Zijn voor de Kerk soms compromitterende, gedeeltelijk gecensureerde brieven worden angstvallig bewaakt in de bibliotheek van de pauselijke universiteit; sinds jaren is die documentatie voor vrijwel niemand toegankelijk. Het vermelde aantal boeken is wat overdreven, maar verder klopt het wel. Ik knik en zeg dat het wezenlijke dat in zo'n korte tekst kan worden aangegeven, er inderdaad in staat.

De vitrine bevat behalve de kaart met Hennings tekst een toverlantaarn, een reproduktie van een kopergravure met Kirchers portret, en zeven in leer gebonden folianten, waarvan één opengeslagen. Nu een klein vermogen waard, destijds zomaar in de Latijnse School van Geisa gevonden door Gustav Möller die, zoals de encyclopedie vermeldt, hier in Geisa, Kirchers geboorteplaats, dit museum heeft gesticht. Het museum dat tot nu toe ontoegankelijk was omdat Geisa tot voor veertien dagen in een Sperrgebiet lag, en nu al weer onbereikbaar had geleken als gevolg van gladheid en mijn daardoor veroorzaakte ongeval. Het zeer kleine museum waar veertig jaar lang, van 1949 to nu, eind 1989, geen bezoeker is geweest, en dat blijkt te bestaan uit niet meer dan een vitrine.

Is het soms leeggeplunderd, net als Kirchers eigen museum in Rome?

Dat schreef Kircher in zijn autobiografie.

Drie uur reizen van Fulda. Drie weken geleden lag Fulda hier nog een dagreis vandaan, via de grensovergang Wartha bij Eisenach. Nu alle grenzen open zijn, zou ik er per auto niet meer dan een half uur voor nodig hebben. Maar de auto is reddeloos verloren.

De ambassade van de DDR in Den Haag kon mij niet aan zo'n Sondergenehmigung helpen. Ik moest dat, zei men, regelen met de Volkspolitie ter plaatse.

Möller had een kopie van de brief waarin ik mijn belangstelling voor het Kirchermuseum toonde aan Zijne Excellentie de Heer Minister van Buitenlandse Zaken Otto Winzer gestuurd, maar dat baatte niet.

Ik boekte een hotel in Bad Salzungen, niet ver van Geisa, en vertrok de dertiende juli, na Möller telegrafisch te hebben verwittigd van mijn aankomst die avond in ferienheim grundhof stop rufe sie an um 20 uhr bei rolf moeller geisa 395.

Gustav Möller had mij verzocht, hem na mijn aankomst op dat nummer van zijn broer te bellen. Hij had zelf dus geen telefoon.

Aan de grens werden niet alleen mijn kapitalistische kranten afgepakt en, ter crematie, in de gleuf van een dichtgelaste ijzeren kist gestopt, maar ook de artikelen waarmee ik Gustav Möller een plezier had willen doen, waaronder een stuk over Kircher als een van de grondleggers van onze informatica.

Bij mijn aankomst in Eisenach had ik het gevoel dat ik een reis terug door de tijd had gemaakt, dat ik teruggekeerd was naar mijn kinderjaren ─ meer nog dan bij terugkeer naar mijn geboorteplaats het geval was. De stad, die even over de Oost-Westgrens lag, was zo grauw als ik me herinnerde dat de provincieplaats waar ik geboren ben eruitzag in de eerste jaren na de oorlog. Ook de etalages vertoonden kleren en voorwerpen van 1947. Maar op het station stond een groot bord dat mij duidelijk maakte dat ik elders was: HET SOCIALISME IS DE BRON VAN DE LEVENSVREUGDE.

De weg naar Bad Salzungen was verlaten. Ik kwam niets of niemand anders tegen dan een landbouwtrekker zo groot als een locomotief. Toen ik bij het hotel arriveerde, was het donker. Geen neonreclame met het woord HOTEL, nee, helemaal geen bord. Dorpsbewoners verzekerden me dat die villa daar de Grundhof was. Ik werd er begroet door Duitse herders, en door een vrouw die zich vanuit een bovenraam boven het geblaf van die honden uit verstaanbaar trachtte te maken.

In het hotel hing de toen in de DDR alomtegenwoordige lysollucht.

Een slaperige oude man, in pyjama.

Ik wachtte beneden, in de gelagkamer, tot hij zich had aangekleed. Aan een grote tafel zaten mannen achter grote glazen bier liederen te zingen waarvan ik sommige herkende, uit de oorlog. Hai-li! Hai-lo! Liedertafel. Socialisme als de bron van levensvreugde. Het leek nog waar ook. Het soort vreugde dat alleen mensen in bezette gebieden kennen. Zingen in het donker. Zingen in plaats van televisiekijken, want de DDR-televisie gaf alleen sprekers en naar de Westduitse televisie keek je in het geheim, thuis.

Het Thüringer Tageblatt van de vorige dag besteedde aandacht aan het onderhoud van Max van der Stoel, onze minister van Buitenlandse Zaken, met de ambassadeur van de DDR Klaus Wolf over verruiming van de betrekkingen tussen de DDR en Nederland.

Möller kwam beneden. Vriendelijk, klein, rond en kaal.

Er was geen plaats voor hem in Ferienheim Grundhof. Geen kamer vrij. Hij wilde wel op mijn kamer blijven slapen, desnoods op de grond, maar ik zocht toch maar liever een kamer voor hem in een ander hotel.

Möller vertelde mij dat hij zelf een hotel had, in Geisa. Een hotel zonder telefoon dus. Maar er mocht toch niemand in Geisa komen.

Een hotel waar niemand mocht komen. Een museum waar niemand mocht komen.

Terug in de Grundhof, in de gang, op weg naar mijn kamer, werd ik staande gehouden door een man die vroeg wat ik van de DDR vond. Ik hield me argwanend op de vlakte, zei dat ik het jammer vond dat het land zo moeilijk toegankelijk was. Hij zong de lof van de socialistische staat. Hij was vuilnisman. Hij had het goed, van de wieg tot het graf.

Mijn kamer stond vol bagage van Möller. Een oude toverlantaarn, een ouderwetse diaprojector, een draagbare bandrecorder, een fototas en een koffer. Mijn bed stonk hevig naar lysol.

De volgende ochtend, aan het ontbijt in de tuin van het hotel dat geen hotel was maar inderdaad een vakantieverblijf, was ik weer omringd door eendrachtig zingende vuilnismannen. Dit was het Ferienheim van de Gemeentereiniging Erfurt. De vuilste stad van de DDR, hoorde ik later.

Later heeft een vrouw uit Wiesbaden mij verzekerd dat zij dat kende. Die vuilnismannen waren speciaal voor mij gerekruteerd om misleidende propaganda te maken voor de heilstaat. Maar zoveel wantrouwen leek mij overdreven.

Nadat ik Möller had afgehaald, gingen we naar mijn kamer, waar hij mij foto's liet zien, reprodukties uit boeken van Kircher, en foto's van mensen die Kircher heetten en op Kircher leken. Het gesprek dat volgde legden wij beiden vast op band, hij op spoeltjes, ik op cassette. De cassette die ik nu afspeel. Wolfgang Amadeus Mozart. Klarinettenkonzert A-Dur, KV 622 staat erop, maar dat is misleidend.

Ik vraag naar de foto's van de mensen die op Kircher lijken.

Möller heeft de regie op zich genomen. Het overkomt me vaker dat anderen voor mij een draaiboek klaar hebben, en dat ik niets hoef te verzinnen omdat anderen dat al voor mij hebben gedaan. Dat alles mij geschonken wordt.

Ook dat speelt hij voor alle zekerheid nog even af.

Ik informeer naar de foto's.

Iesus Hominum Salvator.

Ja, inderdaad. Het zou Kircher zelf kunnen zijn, Ebert lijkt sprekend op de Kircher van de gravure. Even achterdochtig. Ik vraag of Ebert een priester is. Hij draagt immers een bonnet.

Ogen die overal iets achter lijken te zoeken.

Maar eerst spoelt Möller zijn band terug en luistert hij af wat hij heeft gezegd ─ ook dat staat allemaal op mijn Mozartcassette. Daarna zegt hij dat ik moet vragen hoe hij ertoe gekomen is.

Ik blader in de foto's. Een groep mensen rond een klein monument. Een foto van een kleine expositie: een envelop met poststempel van het Vaticaan, een medaille met de beeltenis van paus Paulus VI, een foto van dezelfde paus, en een kaart:

Ook een foto van Möllers bureau, met het portret van Kennedy.