Een van de centrale vraagstukken in de filosofie van de geest betreft de mate waarin de bewuste geest er toe doet voor de werkelijkheid als geheel. In hoeverre maakt het iets uit wat we (van binnen) voelen, willen of denken? De huidige analytische wijsbegeerte wordt op dit punt beheerst door het zogeheten fysicalisme, een stroming die stelt dat alleen fysieke processen invloed kunnen hebben op de werkelijkheid. Dat impliceert dat de geest alleen voor zover hij gereduceerd kan worden tot hersenprocessen een causale invloed kan uitoefenen. Nogal wat filosofen zien daarbij in dat in elk geval niet de hele geest gelijkgesteld kan worden aan neurologische processen. De aspecten van ons geestelijk leven waar dit niet voor geldt, zien fysicalisten dus als volledig machteloos in causale zin. Ze spreken in dit verband van epifenomenen, dat wil zeggen bijverschijnselen van het brein. In het verlengde daarvan heet hun positie ook wel epifenomenalisme.


Exit Epifenomenalisme
In de jaren 80 en 90 heb ik samen met Hein van Dongen een artikel geschreven dat ons inziens aantoont dat het epifenomenalisme geen coherente positie kan zijn, d.w.z. dat het epifenomenalisme analytisch gezien een innerlijke tegenspraak bevat. Het werd aanvankelijk in het Spaans in een Chileens filosofisch tijdschrift gepubliceerd en daarna ook in het Engels. Sindsdien heb ik het artikel onder de aandacht gebracht van diverse filosofen en wetenschappers (zowel persoonlijk als via fora, bijvoorbeeld Mind Brain.com) die daar vaak met instemming op hebben gereageerd. David Chalmers heeft het zelfs gelinkt op zijn befaamde website over de filosofie van de geest.

De kwestie van de psychogene causaliteit is natuurlijk allereerst van het grootste existentiele, axiologische en meta-ethische belang en het is binnen die context dat Van Dongen en ik ons artikel primair hebben geschreven. Daarnaast heeft het echter ook specifiek wetenschapsfilosofische en wetenschappelijke consequenties. Met name het bestaansrecht van de parapsychologie (in de oorspronkelijke betekenis van deze term) staat of valt met de onhoudbaarheid van het fysicalisme.

Zodra Hein van Dongen en ik gelijk hebben in onze fundamentele kritiek op het epifenomenalisme en op het fysicalisme in het algemeen, wordt direct een belangrijk a-priori bezwaar tegen de parapsychologie weggenomen. Directe psychogene inwerkingen op de werkelijkheid zouden namelijk niet alleen denkbaar worden, maar zelfs bij voorbaat een noodzakelijk onderdeel uitmaken van een rationeel wereldbeeld. Het zou met andere woorden irrationeel zijn om de parapsychologie nog langer met een extra grote skepsis te bejegenen.


Uitdaging voor skeptici
Met dit argument in de hand heb ik (Titus Rivas) contact gezocht met diverse skeptici om te kijken of ze genegen waren op deze kwesties in te gaan. Dit initiatief gaat overigens uitsluitend van mij uit, en dus niet van dr. Hein van Dongen. In internationaal verband legde ik met name contact met Paul Kurtz van CSICOP, die vooralsnog geen reactie op de argumenten leverde, maar in plaats daarvan eenvoudigweg stelde zelf nu eenmaal een 'nonreductive physicalist' te zijn. Een tweede oproep daar argumenten voor te geven waarbij hij rekening zou houden met ons artikel, is tot nu toe onbeantwoord gebleven.

Op Nederlands niveau, noemde skeptisch auteur Rob Nanninga (zelf een voorstander van een dialoog tussen skeptici en parapsychologen) in dit verband met name emeritus hoogleraar wetenschapsleer Prof. Joop Doorman, een belangrijke filosoof (en voorzitter) van Skepsis, waarvoor bij dezen mijn dank. Enkele jaren geleden stuurde ik deze vooraanstaande skepticus en vrijdenker daarom ons artikel toe, compleet met een commentaar op reacties die er inmiddels op binnen waren gekomen. Ik stuurde mijn post aan prof. Doorman via een adres van de secretaris van Skepsis, Jan Willem Nienhuys, die overigens zelf zo vriendelijk was me daartoe uit te nodigen.


Brief aan Prof. Joop Doorman

Mijn tekst van de brief aan prof. Doorman luidt:


"Prof. S.J. Doorman
p/a Dommelseweg 1A
5581 VA Waalre


Geachte Heer Doorman,

Naar aanleiding van een voorstel van de sekretaris van Skepsis, J.W. Nienhuys, stuur ik deze brief + bijlagen naar bovenstaand adres.

Ik wil u bij dezen graag een schriftelijke discussie of dialoog voorstellen over het onderwerp psychogene causaliteit versus fysicalisme, met name in de zin van epifenomenalisme. In de bijgevoegde papers meen ik samen met Dr. Hein van Dongen aan te tonen dat de erkenning van het bestaan van subjectieve ervaringen logisch voert tot de erkenning van de invloed van die ervaringen op de (zowel mentale als fysieke) werkelijkheid.

Ik stel u vriendelijk voor dat u met name de analytische argumentatie eens kritisch onder de loep neemt. U mag proberen daar 'gaten' in te schieten of anders aangeven waarom onze premissen volgens u niet deugen. Tenzij u het natuurlijk met onze argumentatie eens bent. In dat geval zou ik graag van u vernemen of u ook kunt instemmen met de volgende stelling: De erkenning van het bestaan van psychogene causaliteit moet hoe dan ook gevolgen hebben voor filosofische apriori aannames die kunnen leiden tot een skeptische houding ten aanzien van parapsychologische fenomenen.

Zoals u ziet, is mijn voorstel gericht op het ter discussie stellen van de filosofische assumpties die ten grondslag liggen aan de skeptische grondhouding ten aanzien van de mogelijkheid van PSI (en parapsychologie in het algemeen).

Aangezien deze vraagstukken zowel voor filosofen interessant zijn als voor een ruimer intellectueel publiek, zal ik zowel deze brief als uw antwoord daarop op een website plaatsen. Het staat u vanzelfsprekend vrij om hetzelfde te doen, bijvoorbeeld op de site van Skepsis. Mocht u overigens weinig voelen voor een discussie met mij, dan zal alleen dat gegeven (eventueel met door uzelf te noemen redenen) vermeld worden op de website. Indien er na enige tijd (laten we zeggen drie maanden) nog geen reactie is gekomen, zal ik dat om de paar maanden kort vermelden op de website (eventueel ook weer toegelicht met door u te noemen redenen). Een en ander binnen het kader van een respectvolle en eerlijke dialoog, waarin ieder zijn standpunten met open vizier en ook transparant voor derden verdedigt.

Tot slot nog dit. U beschouwt zichzelf naar ik heb begrepen als een vrijdenker. Dit geldt voor mij ook, maar dan wel in de letterlijke zin van het woord. Volgens mij is een rationele erkenning van geestelijke of interactionistische dimensies aan de werkelijkheid (en zelfs de logische consequenties daarvan in 'spirituele' zin) als zodanig in het geheel niet inherent gerelateerd aan het aanhangen van een dogmatische, knechtende religie.

Bij voorbaat dank u voor uw reactie!

Met vriendelijke groeten,
drs. Titus Rivas, filosoof en theoretisch psycholoog
Stichting Athanasia
p/a Darrenhof 9
6533 RT Nijmegen
titusrivas@hotmail.com

P.S.: Door de complexiteit van dit soort onderwerpen leent een discussie erover zich volgens mij niet voor telefonische afhandeling. Bovendien ben ik bang dat er telefonisch interessante aspecten verloren zouden gaan voor een breder publiek.

Vandaar dat ik zelf een grote voorkeur heb voor een schriftelijke dialoog.

Een eerste reactie van Joop Doorman

De brief is pas eind mei verstuurd zodat het niet verwonderlijk was dat ik op 1 juni 2003 nog geen reactie had ontvangen.

Hoe dan ook hoop ik spoedig in dialoog te kunnen treden met Prof. Doorman over deze belangrijke vraagstukken.


Titus Rivas, 11 juni 2003
titusrivas@hotmail.com

Toevoeging: Op 13 mei 2004 is er nog geen enkele reactie gekomen van Joop Doorman! In ieder geval mogen alle skeptici uit Nederland en Vlaanderen wat mij betreft de uitdaging van Doorman overnemen. Op het moment heeft nog geen enkele skepticus de uitdaging van mij aangenomen en een serieus antwoord geformuleerd dat ik met eigen commentaar op mijn site mocht plaatsen.
Wel heeft een skeptica mijn argumentatie proberen af te doen als gegoochel met jargon en niet de moeite van een reactie waard.

Nog een toevoeging: Op 30 juli 2005 is er nog steeds geen enkele reactie gekomen op mijn voorstel van de kant van Prof. Doorman.

Links naar andere sites op internet waar ik deze discussie heb gevoerd:

Het zogeheten Philosophy Forum

Bijdragen op het JREF (James Randi Educational Foundation) Forum

Geesten met of zonder lichaam