Nederland zag in 1954 zonsverduistering beter dan expeditie in Zweden

'Het indrukwekkendste dat er bestaat'

Zie hierna:
Van zonsverduistering 1715 bleef één verslag bewaard
Het hele zonnestelsel in de computer

Door ANDRÉ HORLINGS

(7 augustus 1999) ,,De haan van de stadsboerderij kraait drie keer. Het licht wordt onheilspellend als van een dreigend onweer. Tot 13.15 is het zwaar bewolkt. Dan komen er opklaringen. Om 13.30 wordt het duister, wolken zijn scherp omrand en scherp als door een zonnebril gezien. Het is doodstil, de vogels kwetteren zacht. De natuur is roerloos. De mensen houden hun stemmen in. Kinderen zijn rumoerig. Onder de bomen dansen veel muggen.''

Op 30 juni 1954, tijdens de vorige zonsverduistering die door 'heel' Nederland werd waargenomen, maakte de toen 20-jarige Amsterdammer Piet Koning deze notitie in het Vondelpark. Ook toen werd de zon in Nederland niet geheel door de maan bedekt; maximaal 81,9 procent. Woensdag 'verdwijnt' een aanmerkelijk groter gedeelte: van 90,2 procent in Groningen tot 96,9 procent in Maastricht. Koning bevindt zich dan in Frankrijk. De amateur-astronoom, die onder meer betrokken is bij de Volkssterrenwacht in Bussloo, reist dan met een gezelschap van 150 mensen naar de 'totaliteitszone' nabij de Duitse grens.
Het zeldzame verschijnsel had Koning ook 45 jaar geleden al in de greep, wat blijkt uit zijn verzameling 'live'-reportages die toen via de radio werden uitgezonden. 'Hilversum' had ook contact met Zweden, enkele kilometers ten zuiden van Stockholm, waar duizenden geleerden en amateur-sterrenkundigen de totale verduistering hoopten te zien om 13.47.42 uur. De expeditie was al niet zonder problemen verlopen, doordat de douane dacht dat hun instrumenten dienden voor atoomsplitsing. Volgens een telexbericht uit India hadden zich in New Delhi en half miljoen pelgrims verzameld, om te zien hoe 'de demonengod Rabu de zon zou verslinden'. Onder hen tienduizend heilige mannen die speciaal uit de Himalaya waren gekomen.

Land- en tuinbouw

In Nederland zijn op die 30e juni de vooruitzichten somber. Volgens de 'mededelingen voor de land- en tuinbouw' van 12.00 uur is ,,Twente zwaar bewolkt, De Bilt zwaar bewolkt, Eindhoven zwaar bewolkt en windstil, Limburg zwaar bewolkt, Den Helder licht bewolkt en Vlissingen zwaar bewolkt''.
Dr. Groot, HBS-leraar en privaatdocent sterrenkunde, voorspelt tegenover Goos Kamphuis van de NCRV-radio opmerkelijke visuele verschijnselen: ,,De handen zullen net klauwen lijken. De zonnestralen geven door de bladeren heen op de grond sikkelvormige zonsbeeldjes te zien.'' Bioloog Bleidenstein van het bos Bantam in Het Gooi veronderstelt in een gesprek met Arie Kleywegt van de VARA: ,,Pluimvee zal kunnen reageren, kippen gaan op stok, er komt een verhoogde activiteit van vogelzang, spreeuwen gaan koppelen, de kraaien gaan naar hun slaapplaatsen, bloemen van de kamperfoelie die op springen staan zullen open gaan.''
Kort voor één uur maakt Kleywegt melding van een telefoontje uit Santpoort: ,,Het is daar geheel onbewolkt en er is een hapje uit de zon. In Meppel en Heerderwaarde beginnen nu al de vogels te fluiten. De verduistering weerspiegelt prachtig in de vijver bij de Trompenberg in Hilversum. Er komen nu veel telefoontjes binnen. De belangstelling is enorm.''
In Zweden is het zwaar bewolkt. ,,Veel geleerden hebben vliegtuigen gehuurd en stijgen op tot boven het wolkendek.''
De zonsverduistering duurde in Nederland van 12.22 tot 14.55 uur. Het maximum zou rond 13.40 uur worden bereikt. Kort daarvoor merkt dr. Groot op dat de temperatuur sterk omlaag gaat: ,,van 70 graden Fahrenheit tot 60 in de schaduw''; kennelijk wist toen iedereen toen nog dat dat overeenkomt met een daling van 21 naar 16 graden Celsius. ,,Er zijn merkwaardige kleuren, diepblauw, onwezenlijk. Nog vier minuten tot het maximum. Het gevoel dat er iets gebeurt.''

Expeditie naar Zweden mislukt

Uit Zweden komen sombere geluiden. ,,Het is dichtbewolkt. Jammer. De expeditie is mislukt'', melden Joop Simons en Gerton van Wageningen. ,,Slechts de meteorologische aspekten uiten zich. Een vreemd soort schemering. Een hond blaft. De vogels gaan slapen, De amateurs zijn echter klaar wakker. Nog drie minuten. Er wordt een telegram ontvangen van prins Bernhard.''
,,Ik moet bijna een zaklamp aansteken om mijn microfoon te kunnen zien'', meldt de reporter bij Stockholm. ,,Nog 10 seconden. Nog 5, 4, 3, 2, 1. Een vreemde nacht in de middag. Zeer donker. De corona had zichtbaar moeten zijn. In de richting van Finland zien we een lichtgeel schijnsel. Daar wordt nog licht verstrooid. De vogels zijn op hun nest. Dan keert het licht weer terug. De totaliteit is voorbij. Dramatisch moment daar de amateurs geen waarnemingen hebben kunnen verrichten. Maanden voorbereiding voor die 2,5 minuut tevergeefs. Diep teleurstellend. Toch indrukwekkend. Het indrukwekkendste dat er bestaat.''

Reeën zijn de kluts kwijt

In Leidschendam zijn de kippen op stok, net als in Barneveld, waar veel eieren worden verwacht. In Hilversum sluiten zich de anemonen. In het Vondelpark zoekt de enige reiger zijn slaapplaats op; ,,als hij bijna bij zijn nest is dan moet hij weer terug''. Op de Veluwe zijn reeÃen de kluts kwijt en lopen kris kras over de wegen.
Volgens Arie Kleywegt wordt het 'bepaald kil' onder de iepen en eiken van het Spanderswoud. ,,Er zijn veel dames te zien met zwarte strepen op hun gezicht van de geroete glaasjes''; toen het alternatief voor het eclipsbrilletje. ,,Er is praktisch geen vogel te horen.''
Bioloog Bleidenstein reageert na afloop teleurgesteld op de gebeurtenissen in Bantam: ,,Uilen kwamen niet voor de dag. Madeliefjes toonden een zwakke reactie. Niets kunnen waarnemen van het koppelen van spreeuwen. Geen slaapvluchten gezien, wel veel gierzwaluwen. De kippen gingen niet op stok; wel vond de haan het nodig om te kraaien.''
De radio nieuwsdienst van 18.00 uur: ,,De zonsverduistering was in Nederland overwegend goed zichtbaar. Duizenden geleerden hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt. De inwoners van Obreill in Nebraska zagen de eclips het eerst. Hier raakte de volle maanschaduw voor het eerst onze planeet. Op veel plaatsen was er bewolking. De expeditie in Gotland had helder weer. De metingen in Kootwijk zijn goed verlopen. In Amsterdam daalde de temperatuur tien graden Celsius.''

Astro Info: 'Nederlandse' zonsverduisteringen tussen 1700 en 2100

Zware bewolking onttrok eclips in Nederland aan het oog

Van zonsverduistering 1715 bleef één verslag bewaard

Door ANDRÉ HORLINGS

Op 3 mei 1715 schampte de totaliteitszone van een zonsverduistering voor het laatst Nederlands grondgebied: boven Texel, Vlieland, Terschelling en het westelijk deel van Ameland verdween de zon compleet achter de Nieuwe Maan. Alleen was kennelijk niemand daar in ons land getuige van. Waarschijnlijk was het zwaar bewolkt.

Zonsverduistering 1715 De zonsverduistering van 1715 in Engeland. ->

Henk Nieuwenhuis, conservator van het Eise Eisinga Planetarium in Franeker, werd vijftien jaar geleden op de eclips van 1715 attent gemaakt door Wil Carton uit Castricum, die naar gegevens zocht. Het resultaat was onder meer een artikel van Carton in het blad Zenit van oktober 1984, maar verslagen van ooggetuigen ontbraken.
Dat zat Nieuwenhuis niet lekker, zo schrijft hij in een verhaal 'De raadselachtige zonsverduistering van 3 mei 1715' op de eclipssite van Zenit. ,,Uit de gegevens blijkt dat de verduistering in Friesland bijna totaal was en niet onopgemerkt kon zijn gebleven. Het idee dat iemand daar iets van moet hebben opgetekend liet mij niet los.''

'Als in de nagt'

Het was aanleiding voor een speurtocht door de archieven, die aanvankelijk zonder resultaat bleef. Toen Nieuwenhuis echter twee jaar later in het planetarium aandacht besteedde aan 'zonderlinge en merkwaardige astronomische zaken', en daarbij onder meer een prachtige gravure gebruikte van de verduisteringszone in Engeland, bleek uit de reacties dat een onderwijzer uit Dronrijp tussen 1690 en 1719 een dagboekje had bijgehouden dat in 1986 door drs. K. Terpstra was bewerkt en uitgegeven als 'Dronrijps Memoriael van Hoyte Roucoma'.
Op pagina 156 stond het bewijs: 'Den 3en Mey, tusschen 9 en 10 uir voor noen, was er een groote verduysteringe in de zon, soodanig, dat ik de school zoo lang moest stil staan laaten en niets meer zien konde als in de nagt. Ik weet niet dat ik ooyt zulken grooten verduysternisse beleefd hebbe, maar Âat duyrde niet lang'.
Volgens Nieuwenhuis is dit verslagje tot nu toe het enige bericht dat uit Nederland bewaard is gebleven. Vermoedelijk ging de zonsverduistering in Nederland nagenoeg onopgemerkt voorbij. ,,Als het helder weer is geweest, moet het verschijnsel heel wat mensen zijn opgevallen, dat kan niet anders. Het is jammer dat Roucoma niets over het weer heeft geschreven, terwijl dit ook zijn belangstelling had. Eigenlijk kunnen we niets anders dan constateren dat het zwaar bewolkt is geweest. Hierdoor is de verduistering door de meeste mensen vermoedelijk gezien als een gevolg van het dichte wolkendek.''

Sun & Moon Moon&Earth

Links de zon vanaf de aarde op 11 augustus 1999. De maan staat op het punt om het hemellichaam aan het zicht te onttrekken. Rechts de aarde vanaf de zon. Het zicht op Europa wordt geblokkeerd door de maan. (Bron: NASA/JPL/Caltech)

Het hele zonnestelsel in de computer

Door ANDRÉ HORLINGS

Solar System Simulator is een spectaculair programma. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft, in samenwerking met Jet Propulsion Laboratory, het gehele zonnestelsel in de computer gestopt, inclusief de manen van de planeten en ruimtevaartuigen als de Galileo, Voyager 1 en 2, Mars-lander en -satelliet en de Cassini, die onderweg is naar Saturnus en op 18 augustus vlak langs de aarde scheert met een griezelige hoeveelheid plutonium aan boord. Het is mogelijk om vanaf al deze objecten te 'kijken' naar elke andere planeet of ruimtevaartuig naar keuze op elk moment in de historie of de toekomst tussen 1 januari 1600 en 31 december 2399. Het levert bijzondere beelden op. Dat bleek onmiddellijk na mijn 'ontdekking' van de website, toen een zoekmachine, op zoek naar iets heel anders, het programma tevoorschijn toverde. Het invoeren van 11 augustus 1999, de datum van de zonsverduistering, en 11.30 uur GMT, het tijdstip waarop het verschijnsel in Nederland op zijn hoogtepunt is, leverde bijgaande illustraties op van de zon gezien vanaf de aarde en de aarde gezien vanaf de zon. In beide gevallen schoof de maan ertussen. De veelzijdige mogelijkheden van de zonnestelsel-simulator komen uitvoerig aan de orde op een aparte pagina, met een grote variëteit aan toepassingen. Zoals Saturnus, gezien vanaf zijn maan Titan, een blik op Io, ÀeÀen van de manen van Jupiter, vanuit de Galileo met de reuzenplaneet op de achtergrond, een maansverduistering; iedere variatie is mogelijk. Zelfs kunnen (met Quick Time) bewegende beelden worden opgeroepen, zoals van een jaar-omloop van de aarde, zoals je die vanaf de zon zou waarnemen.

© André Horlings (WUGO)

Terug naar Dutch Courage's Publicaties

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors (Statistics since June 2000) | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website