ชื่อสกุล Lygodium (อ่านว่า ly-GO-dee-um) มาจากคำในภาษากรีก lygodes หมายถึง its twisting shoots และได้ชื่อสามัญว่า Climbing Ferns หรือ String Ferns เป็นเฟินที่มีลักษณะเป็นเถาปีนเลื้อยเกี่ยวพันตามกิ่งไม้ ต้นไม้ โดยเริ่มต้นจากพื้นดินขึ้นไป ใบที่เปลี่ยนรูปร่างขึ้นไปเป็นเถาเลื้อย อาจยาวได้ถึง 5 ม. แต่โดยทั่วไป ยาวราว 1-2 ม. ลักษณะใบปกติ เป็นแฉกรูปมือ เป็นลักษณะเด่นของเฟินชนิดนี้ ส่วนใบสปอร์ เกิดที่ปลายหรือส่วนบนของต้น มีลักษณะเรียวผอมกว่าใบปกติ เฟินชนิดนี้ ชอบขึ้นอยู่บนดินทราย ที่ชุ่มชื้น มีฤทธิ์เป็นกรด ต้องการแสงมากพอสมควร

สกุลนี้ เป็นเฟินที่กระจายพันธุ์อยู่ในเขตร้อนและกึ่งร้อนทั่วโลก จำนวนชนิดที่ค้นพบประมาณ 34 ชนิด และเป็นลูกผสมอีก 2 ชนิด

fertile frond

Sporangia on small lobes

Lygodium flexuosum (L.) Sw.
ชื่อสามัญ : String Fern
ชื่ออื่น :  กูดจ้อง กูดดอย กูดงอดแงด กูดแพะ กูดย่อง กะฉอด (ราชบุรี) กระฉอก(ปราจีนบุรี) ตะเภาขึ้นหน (ใต้) ตีนมังกร (กทม) ตีนตะขาบ ลิเภาใหญ่ กูดก้อง กูดเครือ สายพานผี  รีบูบะซา (มลายู) หมอยยายชี ผักตีนต๊กโต หมอยแม่ม่าย (ราชบุรี นครพนม) หลีเภา ย่านลิเภาบองหยอง หรือย่านบองหยอง (ใต้)

ลักษณะทั่วไป มีเหง้าสั้นอยู่ในดิน มีขนสีน้ำตาลปกคลุม ใบเป็นเถากลม เส้นเล็ก ประมาณก้านไม้ขีดไฟ เหนียวแข็งแรง สีดำมันเมื่อแก่ เลื้อยพันได้ยาวหลายเมตร ใบประกอบแบบขนนก ใบประกอบย่อยแยกออกจากกิ่งเป็นคู่ ใบย่อยมีหลายรูปร่าง เช่น ขอบขนาน ถึงรูปสามเหลี่ยม กว้าง 7-12 ซ.ม. ยาว 10-25 ซ.ม.ขอบใบหยักเป็นซี่ฟัน ใบสปอร์ มีลักษณะผอมเรียวกว่าใบปกติที่ไม่มีสปอร์ มี ขอบใบหยักฟันเลื่อย กลุ่มอับสปอร์เกิดที่ขอบตามรอยหยัก

ลิเภาชนิดนี้ พบทั่วไปทุกภาคในไทย า ลิเภาชนิดนี้มักระบาดเป็นวัชพืชอยู่ใสสวนยางพารา แพร่กระจายพันธุ์ด้วยสปอร์ได้อย่างรวดเร็ว ในฤดูแล้งจะพักตัวแห้งโทรม เมื่อได้ฝน จะแตกงอกงามใหม่

ลิเภาชนิดนี้ นิยมนำมาใช้ในงานหัตกรรม ทำเครื่องจัสาน เช่น กระเป๋า ภาชนะใส่ของ กำไล สร้อย การนำมาทำเครื่องจักสาน นำเถามาลอกเอาเฉพาะเปลือกมาจักเป็นเส้น แล้วสานหุ้มโครงที่เป็นไม้หรือหวาย
นอกจากนี้ ยังมีสรรพคุณทางยารักษาโรค รากและใบ สามารถนำมาใช้รักษาโรคผิวหนัง แผลกลากได้อีกด้วย

Lygodium microphyllum (Cav.) R. Br.
ชื่ออื่น : กระฉอดหนู ลิเภายุ่ง,Climbing maidenhair, Snake fern, Small-leaved Climbing Fern, Old World climbing fern

ลิเภาชนิดนี้ ใบเป็นเถา แตกกิ่งได้อิสระ เถายาวได้ถึง 30 ม. ใบย่อยแยกออกจากเถาทุกระยะ 2-5 นิ้ว ใบมี 2 แบบ ใบปกติ ขอบเรียบ กับใบที่สร้างสปอร์ขอบหยัก พบในป่าที่เชียงใหม่ ลำปาง หนองคาย ภาคตะวันออก ภาคใต้ตอนล่างสุด
ยอดอ่อนของเฟินชนิดนี้นำมากินเป็นผักได้
ลิเภาชนิดนนี้ มีถิ่นกำเนิดใน Africa, Asia and Australia แต่ไปแพร่ระบาดกลายเป็นวัชพืชอยู่ในรัฐฟลอลิดา ตามที่ มหาวิทยาลัย Florida Herbarium ได้บันทึกไว้ ว่า ได้มีการนำเข้าไปปลูกเลี้ยงครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2501 จากนั้นมา สปอร์ของเฟินลิเภาได้แพร่กระจายออกไปงอก ทำให้เกิดการระบาด สร้างความเสียหายอย่างหนัก เพราะลิเภาชนิดนี้ ทำให้ต้นไม้ชนิดต่างๆ ในป่าธรรมชาติต้องตายไปเป็นจำนวนมาก ทั้งไม้ยืนต้น ไม้เกาะอาศัยอย่างพวก กล้วยไม้ หรือสัปรดสี แม้กระทั่งพันธุ์ไม้หายากบางชนิด ต้องตายไปด้วยเช่นกัน การระบาดทำลายของลิเภาชนิดนี้ ด้วยการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว เป็นเถาปีนเลื้อยขึ้นไปปกคลุมจนมิด ตั้งแต่ระดับพื้นดิน ไม้พุ่มเตี้ย ไปถึงเรือนยอดไม้สูงใหญ่ทั่วทั้งผืนป่า อีกทั้งในหน้าแล้ง ใบและเถาโทรมแห้ง เมื่อเกิดไฟป่า จึงเป็นเชื้อไฟอย่างดี ทำให้ไฟไหม้ลุกลามไปได้อย่างรวดเร็วอีกด้วย จากการสำรวจในปี 2542 พบว่า การแพร่ระบาดกินพื้นที่ไปถึง 107000 เอเคอร์แล้ว

Lygodium microphyllum [ Image : Visuvat - Ban Klang Suan ]

Lygodium microphyllum [ Image : Visuvat - Ban Klang Suan ]