enkelvoud: m v o (ik) (jij) (hij) (zij) (het) 1 2 3,4 ich mien mich doe, dich, de, te* dien dich hae, ‘r zien häöm zie, 't, het** häör ze, häör, häöm** 't, het zien 't, het meervoud: (wij) (jullie) (zij) 1 2 3,4 veer oos ós geer, deer eur uch zie hun ze beleefdheidsvorm ev., mv.: (u) 1 2 3,4 geer, g'r, deer, d'r*** eur uch
*= De vormen 'doe' en 'dich' komen overeen met het Nederlandse 'jij', en de vorm 'de' met het Nederlandse 'je'. De vorm 'te' komt alleen voor wanneer gehecht achter een persoonsvorm, aan een voegwoord of een betrekkelijk of vragend voornaamwoord: 1. Doe bis einen hauve zaol - Jij bent een halve zool 2. Es te euver den hóndj kumps, kumps te ouch euver de sjtart - Als je over de hond komt, kom je ook over de staart (gezegde)
**= In het Limburgs wordt voor vrouwen waarmee men goed vertrouwd is de mannelijke vorm gebruikt in de 3e en 4e naamval, en de onzijdige vorm in de eerste naamval: 1. 't Is mit mich nao de dokter gegange - Ze is met mij naar de dokter gegaan 2. Veur häöm höbs te niks mitgebrach - Voor haar heb je niks meegenomen
***= De vorm 'd'r' alleen wanneer gehecht achter het werkwoord, aan een voegwoord, of een betrekkelijk of vragend voornaamwoord: 1. Höbt d'r al geaete? - Heeft u al gegeten?
2. het aanwijzend voornaamwoord - 't aanwiezend pronoom
mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud 1 3,4 dae daen, dem* die die dat dat die die
*= De vorm 'daen' geldt meestal voor zaken, de vorm 'dem' meestal voor mannen: 1. Mit dem is gein rechte voor te ploge - met die (=hem) valt geen land te bezeilen 2. Daen ungel höb ich al dèks gehuurd - dat smoesje heb ik al vaak gehoord
Beknopte Limburgse grammatica www.streektaal.net 3. het onbepaald lidwoord - 't ónbesjtömp artikkel
mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud eine ('ne) ein ('n) ei (e) gein voorbeelden: eine man ein vrouw ei kèndj gein kènjer
UITZONDERING 1: Bij mannelijke woorden die beginnen met d, t, h, een klinker of tweeklank wordt het onbepaald lidwoord einen of ‘nen.
UITZONDERING 2: Bij onzijdige woorden die beginnen met h of een klinker of tweeklank wordt het onbepaald lidwoord ein of ‘n.
Bij onzijdige woorden die beginnen met d of t blijft het onbepaald lidwoord ei of e.
Voorbeelden:
Mannelijk Vrouwelijk Onzijdig einen hóndj ein heks ei dörp einen dèksel ein dochter ei toeval einen tore ein tang ein hospetaal einen aap ein appelseen ein adres einen erm ein echel ein eij einen ingank ein inrichting ein iezer einen uul ein un ein uterlik
De verbuigingsregel wordt doorgetrokken in combinaties met een bijvoegelijk naamwoord. Voorbeelden:
Mannelijk Vrouwelijk Onzijdig eine groeten hóndj ein groete heks ei groet dörp eine groeten dèksel ein groete dochter ei groet toeval eine groeten erm ein groete echel ei groet eij eine groeten uul ein groete un ei groet uterlik eine groeten ingank ein groete inrichting ei groet iezer eine groeten aap ein groete appelseen ei groet adres
en: einen dikken hóndj ein astrante heks ein hauf dörp einen hauven dèksel ein dikke dochter ein óngekènd toeval einen hogen tore ein hel tang ein aud hospetaal einen astranten aap ein hauf appelseen ein aud adres einen dikken erm ein ónbesjofte echel ein hel eij einen èngen ingank ein aope inrichting ein hel iezer einen douven uul ein hauf un ein aafsjuwelik uterlik
Beknopte Limburgse grammatica www.streektaal.net 4. werkwoorden - de verbe
zijn hebben worden gaan doen zien komen infinitief zien höbbe waere gaon doon zeen kómme ik ich bin höb waer gaon doon zeen kóm jij doe bis höbs waers geis deis zuus kumps hij hae is haet weurt geit deit zuut kump wij veer zien höbbe waere gaon doon zeen kómme jullie geer zeet höbt waert geit deit zuut kump zij zie zien höbbe waere gaon doon zeen kómme
verleden tijd ik ich waor hauw/heij woor góng deeg zoog kaom jij doe waors hauws/heijs woors góngs deegs zoogs kaoms hij hae waor hauw/heij woort góng deeg zoog kaom wij veer waore hauwe/heije wore gónge dege zoge kaome jullie geer waor hauw/heij woort góng deeg zoog kaom zij zie waore hauwe/heije wore gónge dege zoge kaome deelwoord gewaes gehad gewore gegange gedaon gezeen gekómme gebiedende wijs bis! höb! waer! gank! doog! zuug! kóm!
5. Meervoud – Miervoud
Het meervoud kan in het Limburgs op verschillende manieren worden gevormd: 1. enkelvoud + e: verbaod > verbaode (verboden) 2. enkelvoud + s: gemeinde > gemeindes (gemeenten) 3. enkelvoud + er: hoes > hoezer (huizen) 4. enkelvoud + umlaut (klinkerverandering) book > beuk (boeken) waord > wäörd (woorden) voegel > vugel (vogels) moes > muus (muizen) vos > vös (vossen) boum > buim (bomen) aap > aep (apen) man > men (mannen)
Beknopte Limburgse grammatica www.streektaal.net 6. Het verkleinwoord - ’t dimmenetief
Het verkleinwoord wordt in het Limburgs bijna altijd gevormd door een umlaut (klinkerverandering) + -ke: wouf > wuifke (wolfje) gaus > geiske (gansje) draak > draekske (draakje) hoes > huuske (huisje) kook > keukske (koekje) aol > äölke (palinkje) Soms echter wordt de -ke uitgang vervangen door -je: zaod > zäödje (woordje) paad > paedje (paadje) kèndj > kindje (kindje) land >lendje (landje) En in sommige gevallen is er geen sprake van een umlaut: Belsj > Belsjke (Belgje) zits > zitske (zitvlakje van een stoel)
