Wanneer de bliksem toeslaat

Wanneer de bliksem toeslaat.

Door Richard Bökenkamp, arts en lid medische commissie.

Gezien de beschikbare ruimte beperk ik mij tot een opsomming van de meest belangrijke gevolgen van onweer. Voor meer diepgang en literatuurreferenties vewijs ik de lezer graag naar de internetpagina's van de medische commissie.

De kans om door onweer te worden getroffen is niet zo groot maar zeker niet uitgesloten. De gevolgen van een inslag zijn heel wisselend en een inslag hoeft zeker niet fataal af te lopen. Iets dat ik kan bevestigen vanuit mijn eigen bergsport- en medische ervaring. Kennis van reanimatie kan levensreddend zijn.

In de USA zijn er jaarlijks tussen de 75 en 150 doden door bliksem met 5-10x zoveel gewonden². In het Mont Blanc massief worden circa 2 mensen per jaar door de bliksem getroffen. Bij snelle hulp in de bergen sterft de helft, in de bewoonde wereld is de sterfte 25 - 32 %^1,2. Wel houdt bijna iedereen blijvend letsel over aan een treffer.

Hoe
Er zijn 5 manieren om gewond te raken:
1. directe inslag
2. indirect door een afzwaaier uit bijvoorbeeld de boom waaronder je staat
3. door de "grondstroom". Bij een inslag is de bodem in een straal van circa 30 meter zo sterk geladen dat het spanningsverschil tussen 2 voeten gevolgen heeft.
4. Contact met een voorwerp waarop de inslag is (bijv Klettersteig)
5. Indirecte gevolgen door de ontploffing en drukgolf. De schokgolf is dermate krachtig dat meestal een deel van de kleding wordt afgescheurd!

Hart, longen, circulatie: overlijden als gevolg van een inslag komt voornamelijk door het stoppen van ademhaling. De ademhalingsspieren verkrampen gedurende langere tijd wat tot zes uur na afloop kan optreden. Mond-op-mond beademing is hier levensreddend.
Stoppen van de hartactie of een niet-functioneel samentrekken zijn goede tweede en derde doodsoorzaak. Gelukkig zijn de ritmeproblemen minder hardnekkig dan de ademstilstand en herstellen die meestal voordat ernstige schade aan de hersenen zijn opgetreden. Hartmassage is levensreddend.

De bloedstroom kan in de problemen komen door gebrek aan circulerend volume. Door beschadiging van de vaatwand lekt er vocht weg in het bindweefsel en raakt het slachtoffer in shock.

Zenuwstelsel: letsel van de hersenen is er vrijwel altijd met kortdurend geheugenverlies, bewustzijnsverlies en verwardheid. Hersenbloedingen, aanvallen van epilepsie en hersenoedeem wijzen op grote schade van de hersenen. De geleidende zenuwbanen en het ruggemerg kunnen verlammingen en / of verkrampingen van (ademhalings!)spieren geven.

Huid: verbranding zijn een gevolg van de enorme energie-overdracht die in die 1-100 millisecondes gebeurt. Bij bolbliksems of "afzwaaiers" blijft het beperkt tot de oppervlakte. Een zogenaamd "fractile patroon" of "Lichtenberg figuur" kan ontstaan (zie illustratie). Bij een direkte inslag zijn de gevolgen desastreus met diepe verbrandingen langs de weg van voortplanting: de bloedvaten en zenuwbanen.
Andere plaatsen voor brandwonden zijn punt van in- en uittrede én daar waar contact is met geleiders welke zijn opgewarmd (sieraden, klimmateriaal). Handen, hoofd en hielen zijn daarom de meest getroffen lichaamsdelen. Maar de brandwonden staan meestal niet op de voorgrond bij een bliksemslachtoffer en als ze er zijn, zijn die meestal het gevolg van verbrandde kleding en contact met andere voorwerpen.

Zintuigen: Verscheuring van het netvlies (oog) en trommelvlies (oor) door de drukgolf. Late gevolgen zijn dan lenstroebelingen, gehoorsverlies en draaiduizeligheid

Spieren en skelet: De elektrische stimulatie van de spier veroorzaakt een verkramping. Door die plotselinge heftige verkramping en door de enorme impact wordt je weggesmeten met kneuzingen (hart!) en botbreuken tot gevolg.

Wat te doen bij iemand getroffen die door de bliksem is gertroffen?
*Eigen veiligheid. Zorg er voor zelf niet ook te worden getroffen. Is het slachtoffer werkelijk getroffen door de bliksem of is er iets anders aan de hand (elektriciteits ongeluk, hartinfarct, hartritmeprobleem, CVA, epilepsie, letsel van hoofd of ruggmerg)? De typische brandwonden kunnen je op het juiste spoor helpen. De "regel van 9" is helaas onbruikbaar.
*Wees beducht op hartritme en ademhalingsproblemen. Deze kunnen ook later optreden. Pas zo nodig beademing en/of hartmassage toe. Er is goede kans op succes!
*Wees bedacht op eventuele botbreuken (schedel, nek, ledematen).
*Organiseer een evacuatie. Elk onweersslachtoffer moet met spoed naar een traumacentrum, op zijn minst voor observatie gedurende 24 - 48 uur op een intensive care.
*Voorkom onderkoeling van het slachtoffer.
*Pas op voor shock, dat betekent: romp en hoofd lager leggen dan benen en armen en slachtoffer zo min mogelijk (laten) bewegen.
*Goede pijnstilling.
*Geruststellen.

In de praktijk komt het er op neer dat je langere tijd met een ernstige patiënt zit in een regen- of hagelbui en hulp lang op zich laten wachten. Een heli vliegt niet met onweer. Vrijwel niets in het lichaam blijft gespaard bij blikseminslag. De mogelijkheden voor de ehbo-er zijn beperkt. Spoedopname op een intensive-care is dan ook nodig voor bewaking van alle functies. Kennis van reanimatie kan het verschil tussen leven en dood betekenen. Bekwaam u daar in! Prettige vakantie en vergeet niet: voorkomen is beter dan genezen.