Voor de avontuurlijke Nederlander die van klimmen en/of wandelen houdt, kan zuidelijk Afrika de uitdaging zijn. Naast het uitzoeken van een tocht of klimroute, hoort bij de voorbereiding ook een degelijke medische verkenning. Natuurlijk blijven de onderwerpen als ongelukken, blessures, hoogteziekte, onderkoeling en bevriezing die in eerdere nummers al uitgebreid beschreven zijn, van toepassing. Daarnaast komen er echter andere bedreigingen voor de gezondheid om de hoek kijken die veel meer te maken hebben met de landen waar je doorheen trekt. In deze Hoogtelijn wil ik ingaan op een aantal klimaat- en regiogebonden bedreigingen voor de gezondheid die het plezier van de vakantie behoorlijk kunnen bederven. Veel van de mogelijke problemen zijn met een goede voorbereiding en een tijdige onderkenning te voorkomen.

HYGIËNE

In het kader van de preventie van aandoeningen is hygiëne heel belangrijk. De middelen hiervoor zijn in niet-westerse landen soms gelimiteerd en anders. Het blijven wassen van lichaam en kleding, het tanden poetsen en het handen wassen voor en na maaltijd en toilet, voorkomen dat je jezelf via je eigen handen besmet. Daarnaast is het niet overal ter wereld gebruikelijk om bedden na iedere gast te verschonen. Om de lichaamssappen van voorgaande slapers en ongedierte te vermijden, kun je in je eigen slaapzak of lakenzak gaan liggen en eventueel op een kampeermatje op het bed gaan liggen.

DIEREN

Hoe mooi dieren ook op de televisie zijn, ontmoetingen met hen kunnen soms erg vervelende gevolgen hebben. Welke dieren die een gevaar voor de gezondheid kunnen zijn, komen waar voor? Het scala varieert van roofdieren tot eencelligen. Om praktisch te blijven: komen er bijvoorbeeld scorpioenen of slangen voor?; zijn deze giftig?; zo ja, is na een beet anti-gif gewenst en waar is dat dan te verkrijgen? Welke insekten komen er voor en verspreiden zij ziekten, zoals bijvoorbeeld malaria of dengue?; en wanneer prikken zij, overdag, bij het invallen van de duisternis of 's nachts?
Om insektenbeten te voorkomen, kun je insektenwerend middel (DEET) gebruiken, lange mouwen en pijpen dragen, hoge schoenen aandoen en je slaapplek beveiligen met een muskietennet. Ook zijn er aparte muskietennetjes voor het hoofd te krijgen en is het mogelijk de eigen kleding te impregneren met insektenwerend permetrine.
Welke ziekteverwekkers zitten er in meren en stromen, waardoor je er beter geen duik in kunt nemen of op blote voeten doorheen kunt waden?
En dan de allerkleinsten: de parasieten die bijvoorbeeld door diarree te veroorzaken de vakantie aardig kunnen verstoren. Deze parasieten hebben een orale-faecale kringloop, oftewel je krijgt ze binnen met door ontlasting besmet eten. De parasieten en hun eitjes overleven kooktemperaturen niet, zodat gekookt eten en hete dranken meestal veilig zijn. Afgekoelde en koude gerechten zijn dit vaak niet. Vermijd salades, ijs en ijsblokjes, lauwe maaltijden en barbecues. Zeker als je niet kan overzien wie er kookt en op welke manier er in een keuken wordt gewerkt. Een duur restaurant kan je een gevoel van schijnveiligheid geven, hetgeen je soms kort daarop moet bezuren. Zorg zelf ook voor een goede (toilet-)hygiëne en was en droog je handen voor het eten.

WATER EN VOEDING

Water hebben wij nodig om te leven: wij drinken het, wij koken ermee en we reinigen ons ermee. In Nederland is er zelden gebrek aan water en het water dat uit de kraan komt, is geschikt voor consumptie. In veel landen is dit niet zo. Als er al water uit een kraan komt, is dit vaak niet genoeg gezuiverd om als drinkwater te fungeren. Drinkwater wordt dan ook vaak in flessen verkocht. Ook daarbij is het opletten aangezien sommige waterflessen gemakkelijk hervulbaar en afsluitbaar zijn en op die manier met lokaal water weer voor de handel worden gebruikt. In een warme omgeving, en zeker gecombineerd met lichamelijke inspanning, heb je veel meer vocht nodig dan je gewend bent. Dit kan onder extreme omstandigheden oplopen tot tientallen liters per dag. Wij hebben geen duidelijk dorstgevoel zoals wij wel een hongergevoel kennen. Dit betekent dat je preventief moet blijven drinken voordat je klachten krijgt. Een graadmeter is de hoeveelheid en de kleur urine die je produceert. Je hebt alleen al een halve liter urine per dag nodig om afvalstoffen uit te scheiden. Bij concentratie wordt de urine steeds donkerder geel van kleur. Klachten die je van uitdroging snel kunt krijgen zijn o.a : hoofdpijn, verminderde concentratie, buikpijn, obstipatie, gestoorde zweetproductie en spierkramp. Water kan voor consumptie geschikt worden gemaakt door koken, chloreren, joderen of filteren. Hiervoor zijn verschillende producten verkrijgbaar in o.a. apotheken en buitensportwinkels. Is het dan toch mis gegaan dan kan ORS (oral rehydration solution) uitkomst bieden. Eventueel zelf te maken door bij één liter gekookt water 1 eetlepel suiker en 1 theelepel zout te voegen. (zie ook artikel waterzuivering HL 4?/99)

WARMTELETSELS

Net zoals de mens onderkoeld kan raken, kan hij ook oververhit raken. In warme omgevingstemperaturen neemt het lichaam meer warmte op dan het gewend is en deze extra warmte wil het ook weer kwijt raken. Het lichaam kan deze warmte afgeven door zweetverdamping en afgifte via de ademhaling. Bij een combinatie van hoge omgevingstemperatuur, hoge luchtvochtigheid, lichamelijke activiteit en isolerende kleding kan dit proces stagneren en de lichaamstemperatuur oplopen. Zo kan oververhitting ontstaan met klachten van hoofdpijn, misselijkheid, veranderingen in gedrag met eventueel flauwvallen, een rode, droge, warme huid, eventueel zwelling van handen en voeten, krampen, uitputting, snelle pols en ademhaling uiteindelijk resulterend in shock. Indien iemand daarbij te weinig vocht binnen heeft gekregen of zich al om een andere reden niet lekker voelt, gaat dit proces nog sneller. Het warmteregulatiecentrum raakt steeds verder ontregeld en de lichaamstemperatuur kan tot boven de 40oC stijgen. Er kan een levensgevaarlijke toestand ontstaan die ziekenhuisopname noodzakelijk maakt.

Deze ellende is te voorkomen door het lichaam langzaam te laten wennen aan hoge temperaturen en lichamelijke inspanning, zeker als deze samengaan met een hoge luchtvochtigheid. Daartoe moet je voldoende drinken, de hele dag door. Een dorstgevoel ontstaat pas als je 2% of meer van je lichaamsgewicht bent kwijtgeraakt. Als iemand toch bovengenoemde klachten krijgt, moeten alle activiteiten worden gestaakt, verkoeling worden gezocht en de kleding worden geopend. Het slachtoffer mag veel drinken, echter alleen als hij dat zelf kan. Anders is de kans op verslikken te groot.

MEEST VOORKOMENDE ZIEKTEN

Van elk land is bekend welke ziekten er voorkomen, zodat je van te voren kunt bekijken of deze een risico voor jou vormen. Dat hangt er met name van af of een ziekte besmettelijk is en op welke wijze deze besmetting plaatsvindt. Tegen een aantal besmettelijke ziekten kun je je laten vaccineren, profylactisch medicatie gebruiken of contact vermijden, waarbij dit laatste de voorkeur heeft. Om enkele voorbeelden te noemen: sexueel overdraagbare ziekten zijn te vermijden door geen sex te hebben met potentiële dragers of contact te limiteren door beschermd te vrijen.
Hondsdolheid is overdraagbaar door besmette knaagdieren en honden. De kans op een beet van een van de dieren uit deze groep kan verkleind worden door ze niet aan te halen en duidelijk zieke dieren te mijden. Daarnaast kan men tegen hondsdolheid gevaccineerd worden. Echter deze vaccinatie beschermt niet, maar maakt de te tolereren tijdspanne tussen beet en behandeling iets langer.
Dan de parasitaire infekties, waarvan diarree als uitingsvorm het bekendste is. De verschillende parasieten kunnen het lichaam binnenkomen via de mond, via insektenbeten of zich zelfstandig door de huid heengraven. Hierboven zijn reeds verschillende manieren beschreven om een dergelijke infectie te voorkomen. Een van de meest bedreigende infectieziekten is malaria en in het bijzonder de tropicavorm. Deze kan dodelijk zijn. Boven is reeds beschreven wat er kan worden gedaan om muggenbeten te voorkomen. Aangezien de consequenties van de ziekte malaria zo bedreigend zijn, wordt geadviseerd daarnaast profylaxe te gebruiken om bij een besmetting het ziektebeeld alsnog te voorkomen. Malariaparasieten hebben mondiaal een verschillend resistentiepatroon. Daarop zijn de geadviseerde profylactica toegespitst. Aangezien de ontwikkeling van de parasiet in de mens enkele weken in beslag neemt, dient men de profylaxe nog vier weken door te gebruiken na het verlaten van het gebied.

VACCINATIES EN MALARIAPROFYLAXE

Tegen een aantal ziekten zijn vaccins ontwikkeld omdat de gevolgen van deze ziekten dodelijk of sterk invaliderend kunnen zijn. In Nederland worden de meeste kinderen ingeent met DKTP (Difterie, Kinkhoest, Tetanus en Polio), BMR (Bof, Mazelen en Rodehond) en HiB (Haemophilus influenza type B). Daarnaast is de 'griepprik' een bekende. Tevens bestaan er vaccins voor een aantal in Nederland minder voorkomende ziekten, zoals hepatitis A, hepatitis B, typhus, meningitis AC, hondsdolheid, gele koorts, Japanse encephalitis en fruhsommer meningo-encephalitis. Voor enkele landen zijn zelfs sommige vaccinaties verplicht.

Om malaria te voorkomen wordt geadviseerd om profylaxe te gebruiken. Welke profylaxe hangt af van het gebied dat wordt bezocht.

Informatie en vaccinaties zijn o.a. te verkrijgen bij de huisarts, GG & GD en Tropenpoli's van verschillende ziekenhuizen.

VOORZIENINGEN

Het is van belang om een plan te maken in geval van calamiteit. Hoe kom ik een bepaald gebied uit en op welke (geneeskundige) voorzieningen kan ik terugvallen? En is mijn verzekering daarvoor toereikend?!

Het kan verstandig zijn om, naast het thuisfront, tevens ter plaatse mensen of instanties op de hoogte te stellen van je plannen en tijdsplanning. Dan kan vaak bij Nederlandse vertegenwoordiging in het desbetreffende land.

BRONNEN

Veel op reizen gerichte landendocumentatie vermeldt al het nodige van bovengenoemde mogelijke problemen. Daarnaast zijn er aparte boeken, zowel op overleven in bepaalde streken gericht als op het omgaan met medische problemen daar waar niet snel medische hulp voor handen is. Deze zijn verkrijgbaar bij buitensportzaken en grotere boekhandels. Ook het Internet geeft zeer veel informatie.

En als je al het bovengenoemde teveel risico vindt opleveren, dan blijven de Alpen ook heel mooi.

G.J. de Groene, huisarts en lid medische commissie NKBV

**********