|
|
|
|
|
Sheshi
Skenderbe
|
Tirana ėshtė
kryeqyteti dhe qyteti mė i madh i Shqipėrisė, ėshtė qėndra
administrative, ekonomike, industriale dhe kulturore e
Republikės sė Shqipėrisė.
Gjetja dhe
zhvillimi i qytetit tė Tiranės ėshtė bėrė e mundur nga
pozicioni gjeografik, fushat pjellore, pyjet e dėndur, burime
e shumtė ujore etj. Tirana ėshtė qytet me tė kaluar tė pasur
historike, prandaj ka njė sistem tė tėrė kėshtjellash tė
ndėrtuara nė kodra si nė Petrelė, Prezė, Ndroq, Farkė, qė kanė
shėrbyer pėr tė mbrojtur qytetet e Durrėsit dhe
Krujės. |
| Tirana u themelua si
qytet nė vitin 1614 nga Sulejman Pashė Bargjini, i cili
ndėrtoi njė xhami, njė banjė dhe disa dyqane. Tirana filloi tė
zhvillohet, qė nė fillim tė shekullit tė gjashtėmbėdhjetė me
disa punishte artizanati tė pėrpunimit tė mėndafshit,
pambukut, lėkurės, qeramikės tė metaleve etj.
Lagjia e parė e Tiranės ėshtė Bami dhe mė vonė lagjia e Mujos.
Xhamia e Ethem Beut ndėrtuar nė vitin 1789 ėshtė edhe sot nė
qėndėr tė Tiranės pranė Kullės sė sahatit 35 metra e lartė
ndėrtuar nė vitin 1830.Nė shekullin e nėntėmbėdhjetė njė nga
familjet mė tė mėdha e autoktone tė Tiranės ka qėnė ajo e
Toptanasve. Gjatė Rilindjes, Tirana ka qėnė qėndėr e
rėndėsishme patriotike. Kėtu pėrqėndroi punėn e saj shoqėria
"Bashkimi". Mė 26 Nėntor 1912, Tiranasit nė perputhje me
Ismail Qemailn ngritėn flamurin Shqiptar. Gjatė Luftės sė parė
Ballkanike, Dibra ishte pushtuar nga ushtria Serbe. Njė numėr
i madh i popullsisė u larguan me forcė nga ushtria Serbe nė
vitet 1913-1915 dhe 1918-1920. Kėto tė dėbuar gjetėn strehė nė
Tiranė. Mė 8 Shkurt
nė Kongresin e Lushnjės u formua qeveria dhe kryeqytet u
caktua Tirana. Kjo gjė luajti njė rol tė madh nėzhvillimin e
qytetit. Nė vitin 1919 Esat Pashė Toptani u shapll tradhėtar i
interesave nacionale tė Shqipėrisė. Nė vitin 1922 Ahmet Zogu
organizoi dhe udhehoqi krahinėn e Dibrės kundėr qeverisė. Nė
vitet 1920-1924 qytetarėt e Tiranės luftuan kundėr sulmit tė
ushtrisė Serbe tek Shkalla e Tujanit. Qytetarėt e Tiranės bėnė
njė demonstratė ku ne 20 Mars 1924, agjentėt e Zogut vranė
Avni Rustmin, njė patriot i madh Shqiptar, udhėheqės i
shoqatės demokratikė "Bashkimi".
Nė Janar 1924 qeveria e Ahmet Zogut u zėvendėsua me atė tė Fan
S. Nolit pas Revolucionit Demokratik. Jeta e qeverisė sė Nolit
ishte e shkurtėr. Pas disa muajsh Zogu mori pėrsėri qeverisjen
e vendit. Tirana vazhdonte tė ishte qėndra e opozitės tė
drejtimit tė Ahmet Zogut. Megjithėse ishte kryeqyteti i
Shqipėrisė Tirana deri nė vitin 1838 kishte vetėm 25.000
banorė. Nė vitet 1930 u ndėrtuan ministritė nė sheshin
"Skėnderbe" dhe Banka e shtetit shqiptar nė vitin 1937 si edhe
spitali dhe disa dyqane nė rrugėn e Barrikadave. Qyteti filloi
tė shtrihet me ndėrtime tė reja nė perėndim e jug-perėndim qė
u quajt Tirana e Re. Qyteti nuk kishte usė, sistem
kanalizimesh, elektricitet etj. Rrugėt ishin tė ngushta,
shtėpi tė ulta me pėrjashtim tė disa shtėpive 3-4 atėshe ku
banonin tregtarė tė pasur.
Gjatė pushtimit Italian mė 1939 nė Tiranė u bėnė disa
ndryshime nė administratė dhe u ndėrtuan shtėpi tė reja
banimi. |
Xhamia dhe
Kulla e Sahatit
Hoteli
Internacional i Tiranės |
|
Monumenti i
Skenderbeut ne Tirane |
| Pėrpara Luftės sė Dytė
Botėrore, Tirana kishte vetėm disa punishte e njė
fabrikė sapuni mė teknologji tė prapambetu. Sot Tirana
ėshtė qėndra mė e madhe industriale nė Shqipėri. Gjatė
vitit 1980 Tirana prodhonte 1/5 e produktit total
industrial, 1/3 e produktit industrial mekanik, 30% tė
prodhimit total tė qymyrgurit dhe gjysmėn e prodhimveve
tekstile nė tė Shqipėrisė. Disa industri si materiale
ndėrtimi, tekstili, ushqimi, produkte mekanike, dhe
elektrike e kanė bazėn nė Tiranė.
Nė Tiranė janė tė gjitha
ministritė, kryeministritė, presidenca, Gjykata e Lartė,
Parlamenti etj. Qyteti ka 45 shkolla 8 - vjeēare
(krahasuar me 13 pėrpara luftės) dhe tė njejtin numėr me
gjimnaze (nė krahasim me 6 pėrpara luftės). Mė 1957 u
themelua Universiteti i Tiranės si dhe disa insitute te
tjera mesimore si Akademia e Arteve, Universiteti i
Agrikulturės, Akademia Luftarake, Insituti Fizik "Vojo
Kushi", insituti i Ministrisė sė Punėve tė
Brendshme.
Insitutet julturore dhe artistike nė Tiranė janė Teatri
Kombetar, Teatri i Operas dhe Baletit, Teatri i
Estardės, Ansambli i Kengve dhe Valleve Popullore, dhe
tė tjera. Biblioteka Kombėtare sėbashku me tre
biblioteka tė tjera kryesore, pėrfshinė shtatė
biblioteka tė
specializuara | |
| Tė shikosh kete qytet
ka ndyshuar shumė qė nga mbarimi i Luftė sė Dyte
Boterore, nė ne marreveshje me planet e urbanizimit e
ndertuar gjate ketyre viteve 1952-1956. Lagjet e vjetra
tė qytetit pa vlere arkitekturale ishin shakterruar (si
lagjia e Tabakut dhe Terzinjė, pazari i vjeter ne 1959,
rruga e Barrikadave etj.), qė tė ndertosh disa lagje tė
reja (si pallatet numer 1,2,3,4,5,6,7,8,9), blloqe tė
reja (si "Vasil Shanto" dhe "Ali Demi"), dhe tė reja qė
ishin rindertuar. Gjatė 1960, qendra ishte permiresuar,
tė reja si Pallati i Kultures dhe tė Operas dhe Baletit
(1966), monumenti Skenderbeut (1968), Hotel Tirana
(1979), Muzeumi Historik Kombetar
(1981) | |
Kodrat e juglindjes
sė qytetit rreth liqenit artificial ishin tė pyllezuara, tė
cilėt hapen njė park tė ri, qė ishte i lidhur me Kopshtin
Botanik dhe Zoologjik. Nė jugperendim tė qytetit ishte Qyteti
Studenti, tė cilat ishin shtepite e studenteve tė
Universitetit tė Tiranės. Qyteti kishte disa hotele, kryesoret
perfshijnė : Dajtin, Tirana, Arberia, Peza, dhe
Drini |
| Copyright pėr
Pėrkthim © Tironsit Web Site
2001 |
Klikoni kėtu pėr mė shumė
rreth Tiranės.
| | |
