1. Web ile aradığım bir bilgiye en kolay nasıl ulaşırım? Popüler Arama/Sorgulama Sistemleri Nelerdir?
Internet üzerindeki kaynakları sorgulamak ve aradığımız bilgilere ulaşmak için kullandığımız Web üzerindeki tarama mekanizmaları a) Konu Katalogları (Subject Catalogues) b)"Web Search Engine" (Arama Motoru) şeklinde iki türlüdür. Yüzlerce değişik Arama Motoru ve Konu Rehberi (Kataloğu) Servisi vardır. Aslında, Web üzerindeki "bilgiye ulaşma ve onu alma" yollarını üç gruba ayırmak mümkün :
Üçüncü gruba giren servisler arasında Savvy Search, AllInOne,Search Com ve Netscape Net Search kullanım kolaylığı ve esnek sorgu sistemleri ile ön plana çıkmaktadır. Meta Search servisi de kullanabileceğimiz başka bir başlangıç noktası. Bu servislerden bazılarını listelemek gerekirse :
2. Sorgulama Sistemlerine Genel Bakış; Yahoo ve Alta Vista kullanımı
Web ile tarama yapan sistemler çok büyük bir hızla gelişmektedirler. Tarama/Sorgulama Servisleri arasındaki farklar, bu servislerin bilgilere/dökümanlara ulaşırken kullandıkları yöntemler, anahtar kelimeleri nasıl aradıkları (bazıları, web sayfalarının standart anahtar kelimelerine, bazıları tanım satırlarına, bazıları tüm dökümana bakabilir) ve kaç tane site taradıkları konusularında yoğunlaşır. Ayrıca, kullanıcı arayüzlerinin sadeliği, sorgulama seçeneklerinin çeşitliliği ve kullanım kolaylığı, ve konu katalogları üzerinden de sorgulama yaptırabilmeleri önemli diğer farklardır. Web Search Engine'ler (arama motorları), kullanılarak kişi taraması, haber taraması, haber grupları üzerinde tarama yapmak da mümkündür.
Bir servisten, verdiğiniz kriterlere uyan linkleri/dosyaları alıp listelediğinizde, bunların arasında konu ile ilgisi olmayan dökümanlara da rastlanabilir. Dikkat etmemiz gereken nokta, anahtar kelimeyi/kelimeleri iyi seçmek. Yoksa, 10binlerce link arasında boğulabiliriz. Ayrıca, bu servislerin sadece belirli sayıda (genellikle 100-300 arası) sonucu görmemize izin verdiğini de düşünürsek, arama Servislerinin nasıl kullanıldığını öğrenmek çok önemli. Kullanımı iyi öğrenirsek, buna göre aramalarımızı daha spesifik yapabilir ve aradığımız bilgilere daha kolay ve rahat ulaşabiliriz. Öncelikle konu katalogları üzerinden aradığımız bilgilere ulaşmaya çalışmak ta çoğunlukla bize avantaj kazandıracaktır.
Bugün en çok kullanılan servislerin başında Yahoo, Lycos ve Alta Vista geliyor. Yahoo, kullanım basitliği ve bu alanda ilk olmasının verdiği avantajla en tanınmış servis. Çok zengin ve iyi sınıflanmış bir konu kataloğu var. Alta Vista ise, güçlü arama motoru (Search Engine) ve zengin arama kriterleri ile en çok kullanılan servislerin başında geliyor. Ayrıca, Alta Vista, "Live Topics" mekanizması ile, aramalarınızı daha hassas ve belirgin yapmanıza olanak tanıyor. Yahoo ve AltaVista için arama/tarama mekanizmaları ve kurallarına daha yakından bakalım:
Yahoo, ilk çıkan "Web Arama" sistemlerindendir. Yahoo, internet üzerinde
en çok erişilen sitedir (1997 başı itibarıyla). Özellikle konu katalogları
ve basit tarama arayüzü ile dikkat çekmektedir. Yahoo'da herhangi bir konuda
tarama yapmak son derece kolay. Aşağıda, Yahoo
Servisine (http://www.yahoo.com) bağlanıldığında karşılaştığımız ekran
görülmektedir:
Eğer bir konu hakkında bilgi almak istiyorsak önümüzde iki seçenek var
:
girmişsek, sonuçta bu kelimelerin herhangi birisinin geçtiği linkler/dökümanlar
bize listelenecektir. Eğer, bir kelime grubunu aynı anda aratmak istiyorsak
bunu çift tırnak içinde vermeliyiz. Söz gelimi
şeklindeki bir anahtar kelime, tam olarak "network ethics" 'in anahtar
kelime olarak kullanıldığı linkleri/dökümanları bizeverir. Dökümanlarda
görülmesini istemediğimiz kelimelerin başına "-" koyuyoruz. Örnek olarak,
şeklindeki bir tarama sonunda elde ettiğimiz dökümanlarda "ftp"ile ilgili
şeyler olmayacaktır. Eğer tarama sonucunda bir kelimenin mutlaka olmasını
istiyorsak, o zaman da "-" yerine "+" koyuyoruz. Anahtar kelimeler, mantıksal
"AND", "OR" ve "NOT" işlemlerine tabi tutulabilirler.
Öte yandan, Yahoo, çok zengin bir konu kataloğuna sahiptir. "Search"
düğmesinin altındaki kategorilerde birçok konu başlığı sıralanmıştır. Sözgelimi,
Üniversiteler hakkında bilgi aradığımızda (başvuru şartları, okutulan dersler,
üniversitelerin web adresleri vb) sol sütundaki "Education" altından "Universities"i
seçebiliriz.
Yahoo, Internet üzerinde kişiadı/e-posta adresi/kişi adresi/telefon
numarası vb taraması yapmamıza da olanak tanır. Bu tip taramalar, "Yellow
Pages", "People Search" başlıkları altındadır. Haber taraması (News Search),
Borsa ile ilgili sorgulamalar (Stock Quotes), Spor haberleri (Sport Scores)
ve harita sorgulamaları (City Maps) yapılabilir.
"Options" menüsünden, daha detaylı sorgulama kuralları kullanabileceğimiz
başka bir sayfaya geçebiliriz. Buradan diğer arama motorlarına geçiş yapmak
ve ekstra konu kataloglarına ulaşmak ta mümkün.
Yahoo, yeni bir tarama sistemi geliştirmeye çalışmaktadır. Buraya "Try
our new search" kısmından geçilebilir. Yahoo ile, sadece Web üzerinde değil,
Usenet üzerindeki en son iletiler üzerinde de tarama yapılabilir. Kullanımla
ilgili daha ayrıntılı bilgilere "help" seçeneklerinden ulaşmak mümkündür.
Ayrıca, verdiğiniz kriterlere uygun hiç bir şey bulunamamışsa, Yahoo,
taramayı doğrudan Alta Vista'ya yönlendirmektedir.
AltaVista, tarama içeriği ve kullanıcı ara yüzü en zengin servislerden
biridir. Aşağıda, Alta Vista
Servisine (http://www.altavista.digital.com) ilk bağlanıldığında karşılaştığımız
sayfa görülmektedir:
Diğer arama servislerinde olduğu gibi, Alta Vista da, verilen anahtar
kelimelere göre tarama yapar.Arama işlemi, iki ayrı şekilde yapılabilir
:(i) Simple Query (Basit Arama), (ii) Advanced Query (Genişletilmiş Arama).
Basit arama, ilk gelen Alta Vista sayfasıdır.Aradığımız konu ile ilgili
anahtar kelime ilgili yazma alanına yazılır, daha sonra "Search" düğmesi
TIKlandığında, arama sonuçları ekrana gelir.
Yahoo'ya benzer şekilde, aralarına boşluk bırakılarak girilen kelimeler
OR işlemine tabi tutulur ve bu kelimelerin geçtiği herşey listelenir. Birlikte
kullanmak istediğimiz kelime grupları (phrases), Yahoo'da olduğu gibi,
çift tırnak içinde verilir. Sözgelimi,
şeklindeki bir kelimeler grubu, içinde paris, louvre ve petite galerie
olan linkleri/dökümanları bize listeler. Tarama sonucunda mutlaka olmasını
istediğimiz anahtar kelimelerin başına "+", olmasını istemediğimiz anahtar
kelimelerin başına "-" konur. Sözgelimi,
şeklindeki bir tarama sonucunda elde ettiğimiz bilgilerde, "Atatürk"
ve "Türkiye" ile ilgili bilgiler olacak, ama "Osmanlı İmparatorluğu" ile
ilgili bilgiler bulunmayacaktır.Kelimeler arasına boşluk bırakmak yerine,
";" (noktalı virgül) de kullanılabilir. Alta Vista, "wild card" kullanımına
da izin verir.Söz gelimi,
şeklindeki bir tarama sonucunda, "turkey", "turkish" .... gibi bu tanıma
uyan pek çokşey listelenebilir. wild card'lar kelime içinde de kullanılabilir.
(alumi*m gibi)
Anahtar kelimelerde büyük/küçük harf ayırımı vardır. Ancak, kelime gruplarında
(phrases) bu ayırım yoktur. AltaVista, istenirse bulunan sayfaları sadece
belli bir dile göre arayabilir. Şu an 16 ayrı dili desteklemektedir. Bu
diller, üst sağdaki menü yardımıyla seçilebilir. Üst soldaki menüden de,
istenirse, arama Web üzerindeki dökümanlardan değil de, tartışma öbekleri
iletileri üzerinden yapılabilir.
Eğer arama sonuçları çok fazla ise (200'den fazla ise bakmak zor olur),
arama kriterini daraltarak sonuçları azaltma yoluna gidebiliriz. Öte yandan,
AltaVista, gelen sonuçları analiz edebileceğimiz "Refine" seçeneği de sunar.
Bu yolla, gelen cevaplara bakmadan, doğrudan bu butona basılırsa, gelen
dökümanlarda en fazla kullanılan kelimelerin olduğu bir tabloyla karşılaşırız.
Gelen bu tablodan aradığımız konuyla ilgisi olmayan kelimeleri ekleyerek/çıkararak
arama sonuçlarını daha sade ve işe yarar hale getirebiliriz.
Alta Vista'nın sunduğu ikinci bir arama sistemi Genişletilmiş Arama
(Advanced Query)'dir. Gelen ana menüden seçilebilir. Bu durumda karşımıza
aşağıdaki sayfa gelir :
Görüldüğü gibi, bilgi girilebilecek başka yerler de karşımıza geldi.
Burada, aradığımız bilgiler için bir tarih aralığı verebiliriz, anahtar
kelimeleri AND, OR,NOT ve NEAR gibi mantıksal operatörlerle ilişkilendirebiliriz.
Mantıksal grupları parantez içine alabiliriz. Basit kullanımdaki genel
kurallar burada da geçerlidir. Alta Vista için de, kullanım ile ilgili
ayrıntılı bir help sistemi vardır. Aşağıda, bazı genişletilmiş arama örnekleri
görülmektedir.
Ayrıca, listelenecek dökümanların içeriği ile ilgili başka kısıtlar
da verebiliriz. Aşağıda bu kullanımla ilgili bazı detaylar verilmiştir:
host : bilkent.edu.tr
:Sadece host name'i bilkent.edu.tr olan sayfaları listeler
image:comet.jpg
içinde comet.jpg isimli bir resim dosyasına link olan sayfaları listeler
link: www.itu.edu.tr
İçinde, www.itu.edu.tr 'ye en az 1 link olan sayfaları listeler
text : css
İçeriğinde css olan sayfaları listeler (burada, css'nin döküman iinde herhangi
bir yerde olması yeterli; link olmasına gerek yok)
Bu kısıtlar, arama alanı içinde verilmeli. (host:bilkent.edu.tr gibi).
Usenet taramalarında da benzer kısıt komutları kullanabiliriz:
from:gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr
gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr'den gelen iletileri listeler.
subject:"css"
Konusu css olan iletileri listeler. araya boşluk konarak birden fazla subject
verilebilir.
newsgroups:tr.internet.discussion
tr.internet.discussion isimli haber grubuna gönderilen iletileri listeler
summary:int*
summary kısmında int* geçen (internet, international, intel .. vb. ) iletileri
listeler
keywords:CSS
usenet iletileri içinde, keyword-ü CSS olanları listeler.
Alta Vista, arama ile ilgili tarih kısıtı vermemize de olanak tanır.
Arama yapılacak döküman tarihleri için bir başlangıç ve bir de son tarih
verebiliriz.
Diğer Arama Servisleri de, benzer kullanıcı ara birimleri sunarlar.
Kullanımda bazı farklar olacaktır. Basit aramalarda anahtar kelimeyi yazmak
yeter. Belirli bir Arama Servisi'nin daha ayrıntılı kullanımını öğrenmek
için help dosyalarıı 5-10 dak. okumalısınız. Göreceksiniz, kazancınız harcadığınız
5-10 dak. dan çok daha fazla olacak.
Sorgulama servislerinin kullanılmasında, aradığınız konu ile ilgili
çok fazla sayıda kısıt vermeniz sonuca ulaşmanızı kolaylaştıracaktır. Butip
servisler, genellikle, tek anahtar kelime üzerinden yaptığınız sorgulamalardahiç
teişinize yaramayan bir yığın gereksiz bilgiyi de listeleyebilir. Bunu
önlemenin yolu uygun tarama seçenekleri ve mümkün olduğunca konu katalogları
kullanmak.
Anahtar kelimeler, "Search" düğmesinin solundaki boşluğa girilir. Aralara
boşluk bıraklılarak birden fazla kelime girilebilir. Bu durumda, kelimeler
OR işlemine tabi tutulur. Söz gelimi, Anahtar kelimeler olarak,
AltaVista'nın Genişletilmiş arama seçeneğinde, eğer istenirse, "Ranking"
kısmına yazacağımız kelimeler ile, içinde bu kelimelerin geçtiği dökümanların
en başlarda listelenmesini sağlayabiliriz.