ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ΜΕΡΟΣ A’ |
|
|
|
|
1. |
|
|
1.1. |
Η
ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ |
|
1.1.1. |
Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ – ΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ |
|
1.1.2. |
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ |
|
1.2. |
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ |
|
1.2.1. |
ΤΟ ΠΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ |
|
1.2.2. |
ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ |
|
|
|
|
2. |
|
|
2.1. |
Η
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΥΛΟΥ |
|
2.2. |
ΟΙ
ΗΧΟΜΙΜΗΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ |
|
2.3. |
Η
«ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ» |
|
2.4. |
Η «ΛΕΞΑΡΙΘΜΙΚΗ
ΘΕΩΡΙΑ» |
|
2.5. |
Η
ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΤΥΜΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΕΞΕΩΝ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΔΕΔΕΙΓΜΕΝΑ
ΔΑΝΕΙΕΣ |
|
2.6. |
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ: Η «ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ» ΑΝΥΠΑΡΚΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
ΛΕΞΕΩΝ ΣΕ ΓΛΩΣΣΕΣ ΑΛΛΩΝ ΗΠΕΙΡΩΝ |
|
|
|
|
|
|
|
|
ΜΕΡΟΣ Β’ |
|
|
|
|
1. |
|
|
1.1. |
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ: ΓΡΑΦΗ, ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ, ΓΡΑΦΗΜΑ |
|
1.2. |
ΕΙΔΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ
–
Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ |
|
1.3. |
ΤΟ
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ |
|
1.4. |
ΤΟ
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ |
|
|
|
|
2. |
|
|
2.1. |
H
ΛΕΞΗ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ |
|
2.2. |
ΟΙ
ΛΕΞΕΙΣ ΑΦΤΙ ΚΑΙ ΑΒΓΟ |
|
2.3. |
Η
ΛΕΞΗ ΒΡΟΜΑ |
|
2.4. |
Η
ΛΕΞΗ ΑΛΛΙΩΣ |
|
2.5. |
ΟΙ
ΛΕΞΕΙΣ ΠΑΛΙΟΣ- ΔΙΚΙΟ- ΕΛΙΑ |
|
2.6. |
Η
ΛΕΞΗ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ |
|
|
|
|
|
|
|
|
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
|
A)
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΛΕΞΙΚΩΝ |
||
|
ΛΕΣK
ΛΙΤΡ |
Σκαρλάτος Δημήτριος ο
Βυζάντιος 18743: Λεξικόν της καθ’ ημάς ελληνικής
διαλέκτου μεθηρμηνευμένης εις το αρχαίον ελληνικόν και το γαλλικόν (Αθήνα).
Ινστιτούτο Νεοελληνικών
Σπουδών / Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη 1998: Λεξικό της
Κοινής Νεοελληνικής (Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης).
|
|
|
ΛΝΕΓ |
Μπαμπινιώτης Γεώργιος
1998α: Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Επανεκτύπωση με
διορθώσεις και βελτιώσεις (Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας).
|
|
|
ΛΟ |
Πανταζίδης Ι. 1872:
Λεξικόν ομηρικόν.
Tο
μεν πρώτον συνταχθέν υπό Κρουσίου, πολλαχώς δε επεκταθέν… υπό Ε. Ε.
Σέιλερ, εκ δε της έκτης γερμανικής εκδόσεως διασκευασθέν… υπό Ι.
Πανταζίδου (Αθήνα).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
EM
|
Gaisford
Thomas [εκδ.] 1848:
Etymologicon magnum lexicon
(Oxford)
[Μέγα ετυμολογικόν (11ος αι.) (Αθήνα:
Πελεκάνος, 2000)].
|
|
|
ROB
|
Robert Paul
1970: Dictionnaire alphabétique et analogique de la langue française
(Paris: le Robert).
|
|
|
Β)
ΑΛΛΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
|
|
|
κ. |
και |
|
λ. |
λήμμα ή λέξη |
|
τ. |
τύπος |
|
τόμ. |
τόμος |
|
χ.χ. |
χωρίς χρονολογία |
|
[
] |
φωνητική ορθογραφία ή προφορά |
|
/
/ |
φωνολογική ορθογραφία |
|
<
> |
ιστορική (ετυμολογική) ορθογραφία |
|
* |
αμάρτυρος τύπος |
|
* |
τύπος μη αποδεκτός γραμματικώς ή σημασιολογικώς ή ορθογραφικώς |
Το παρόν βιβλίο ανταποκρίνεται στην ανάγκη να σχολιαστούν αρνητικά διάφορα φαινόμενα γλωσσικού ερασιτεχνισμού που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα, σκοπός αυτής της εργασίας είναι να κατακριθεί η αντιεπιστημονική μέθοδος που ακολουθούν σε θέματα ετυμολογίας και ορθογραφίας της νέας Ελληνικής όσοι βρίσκονται σε έναν ιδεολογικό χώρο που χαρακτηρίζεται από κακώς εννοούμενη αγάπη για την ελληνική γλώσσα και αρχαιότητα, οι «αρχαιολάτρες». Όπως έχει γραφεί γι’αυτούς χαρακτηριστικά, «δεν είναι μόνο ένα είδος. Είναι πολλές ομάδες, συχνά αλληλοσυγκρουόμενες. Πρόκειται για κάποιους μικρούς πυρήνες ημιμαθών ανθρώπων, με ακραία εθνικιστικά κίνητρα και με υπερβάλλον αντισιωνιστικό και αντιχριστιανικό πνεύμα, που έχουν δημιουργήσει γύρω τους ευρύτερες ομάδες αμαθών. Οι περισσότεροι είναι δωδεκαθεϊστές και έχουν βαλθεί να επαναφέρουν το δωδεκάθεο ως θρησκεία της χώρας. Διδάσκουν θρησκεία, φιλοσοφία, εθνολογία, γραμματική, ιστορία και βιολογία, ενώ λένε και ότι οι Έλληνες έχουν βιολογική ανωτερότητα» – για παράδειγμα, ο φιλόλογος μιας σχολής αρχαίων Ελληνικών, ο οποίος ανήκει στον ευρύτερο αυτόν χώρο, σε δημοσίευμά του κάνει λόγο για τη δήθεν επιστημονικά εξακριβωμένη «τεράστια υπεροχή του αίματος της ελληνικής φυλής» (βλ. εφημ. Ελληνική Αγωγή, φύλλο Ιανουαρίου 1999). Η γλωσσολογική αυτή εργασία δίνει απαντήσεις σε εκπροσώπους ενός συγκεκριμένου ιδεολογικού ρεύματος, που διαστρεβλώνουν την επιστημονική αλήθεια σε θέματα γλώσσας από ιδεοληψία αλλά και άγνοια των σχετικών διδαγμάτων της επιστήμης.
Η αμφισβήτηση με ιδεολογικούς όρους μερικών αρχών της θεωρητικής γλωσσολογίας που επηρεάζουν την ετυμολογία, καθώς και η ιδεολογική αντιμετώπιση της ετυμολογίας και της ορθογραφίας εξετάζονται αναλυτικά στο παρόν βιβλίο. Για να παραφράσουμε τον Μπουκάλα (2000), μια τυχαία (και κραυγαλέα ανερμάτιστη) άποψη που δημοσιεύεται κάπου «έχει πολύ μεγαλύτερη κοινωνική αποτελεσματικότητα απ’όση δέκα συνέδρια και διακόσιες εισηγήσεις ειδικών». Οι ειδικοί γλωσσολόγοι και οι ενημερωμένοι γλωσσολογικά φιλόλογοι, όμως, θα πρέπει να δίνουν απαντήσεις σε όσους εκφράζουν αντιεπιστημονικές απόψεις για την ελληνική γλώσσα στα πλαίσια μιας κακώς εννοούμενης φιλοπατρίας, που δεν αποτελεί το άλλοθι για τη διαστρέβλωση της επιστημονικής αλήθειας.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να ευχαριστήσω τους συναδέλφους που
συζήτησαν μαζί μου μερικά από τα θέματα του βιβλίου, αλλά και τους επισκέπτες
της ηλεκτρονικής μου σελίδας και αναγνώστες της δικτυακής έκδοσης του βιβλίου
για τα τιμητικά τους λόγια.
|
Αθήνα, 2003
|
Βασίλειος Αργυρόπουλος |
Η εργασία αυτή χωρίζεται σε δύο μέρη και περιλαμβάνει συνολικά
τέσσερα κεφάλαια: το πρώτο μέρος είναι το ετυμολογικό, ενώ το
δεύτερο το ορθογραφικό.
Το
τμήμα της ετυμολογίας περιλαμβάνει ένα αρχικό κεφάλαιο, όπου δίνονται θεωρητικά
στοιχεία για το συζητούμενο θέμα, και ένα δεύτερο, όπου σχολιάζεται το φαινόμενο
του ερασιτεχνισμού περί τη γλώσσα και, ειδικότερα, την ετυμολογία. Στο πρώτο
κεφάλαιο υπογραμμίζεται ο επιστημονικός χαρακτήρας της ετυμολογίας και
εξετάζεται διαχρονικά η διερεύνηση του ετύμου των λέξεων, από τις πρώτες
απόπειρες κατά την αρχαιότητα έως την επιστημονική θεμελίωση της διαδικασίας
αυτής στα τέλη του 19ου αιώνα. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθενται και
σχολιάζονται διάφορα δείγματα ερασιτεχνικής προσέγγισης θεωρητικών θεμάτων
γλώσσας και ετυμολογικών ζητημάτων που αφορούν στην Ελληνική·
ακριβέστερα, πρόκειται για
περιπτώσεις όπου η ιδεολογία εμπλέκεται με τη θεωρία της γλώσσας και την
ετυμολογία.
Την
ίδια δομή ακολουθεί και το δεύτερο μέρος της εργασίας, που είναι αφιερωμένο στην
ορθογραφία: και αυτό δηλ. περιέχει ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, όπου σκιαγραφείται
το θεωρητικό πλαίσιο του συγκεκριμένου θέματος, και ένα συμπληρωματικό, όπου
σχολιάζεται το φαινόμενο του ερασιτεχνισμού σχετικά με τη νεοελληνική
ορθογραφία. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνονται οι διαστάσεις που προσλαμβάνει η
ορθογραφία μιας γλώσσας, αλλά και τα αίτια του ορθογραφικού προβλήματος που
συχνά αντιμετωπίζουν οι ομιλητές διαφόρων γλωσσών ανά τον κόσμο. Στο δεύτερο
παρουσιάζονται και κατακρίνονται ορισμένα δείγματα ορθογραφήσεων που δεν
θεμελιώνονται επιστημονικά· πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για περιπτώσεις λέξεων
που μερικές φορές δεν ορθογραφούνται σύμφωνα με την ετυμολογία τους, γιατί και
εδώ παρεμβάλλεται ο ιδεολογικός παράγοντας.