4. Vroege metalen trompetten
De vroegste metalen trompetten vinden we in de oudheid. Vaak is nog duidelijk een natuurlijke oorsprong te zien, zoals de slagtand van een mammoet of een hoorn. Kenmerkend aan deze trompetten is dat ze recht zijn, of zijn gemaakt van gegoten metaal in plaats van plaatmetaal. De kennis van het buigen van holle buizen werd pas in de veertiende eeuw verworven.
Vaak zijn deze instrumenten gemaakt van brons of zilver. Eerst werden er mallen van leem en was gemaakt. Als het vloeibare materiaal hierin werd gegoten smolt de was. De instrumenten die zo zijn gemaakt zijn allemaal relatief dikwandig.
Soortgelijke instrumenten zijn heden ten dage nog steeds te vinden in niet-westerse culturen.
4.1 Egypte: Sheneb (ca. 1415 voor Christus)
De Egyptische trompet werd in oorlogen en culturele evenementen gebruikt. Ze zou uitgevonden zijn door de god Osiris en werd dan ook ter ere van hem bespeeld. Plutarchus beschreef het geluid van deze trompetten als ezelsgeschreeuw.
In 1922 heeft de Engelse archeoloog Howard Carter twee trompetten gevonden in het graf van Tutankhamun. Deze instrumenten bevinden zich tegenwoordig in het Egyptisch Museum in Caïro.
De eerste is gemaakt van zilver met een gouden band om de rand van de beker en een gouden mondstuk. Ze is 58,2 cm lang en conisch gebouwd, van 1,7 cm tot 2,6 cm met een beker van 8,2 cm. De tweede is van brons en is 50,5 cm lang.
In de trompetten zat een houten stopper, waarschijnlijk ter bescherming van de trompet. Op tekeningen van trompettisten houden zij deze stopper onder hun arm vast.
In het Louvre te Parijs bevindt zich een derde instrument. De herkomst van dit instrument is onbekend. Het is gemaakt van brons en is 53 cm lang. De beker is echter veel groter, namelijk 16 centimeter. Tegenwoordig weten we dat dit geen sheneb is, maar de poot van een altaar!
De zilveren Sheneb uit de tombe van Tutankhamun, met daarin de houten stopper
De bronzen Sheneb uit de tombe van Tutankhamun, gedeeltelijk verguld
4.2 Assyrië
Dit bijzonder oorlogszuchtige volk (1160 – 625 voor Christus) moet de trompet hebben gekend, aangezien afbeeldingen van soldaten die trompet speelden bewaard zijn gebleven.
4.3 Israël: Chazozra
Volgens het oude testament heeft God Mozes opgedragen twee zilveren trompetten te maken. De trompetten van de joden mochten uitsluitend door priesters worden bespeeld. Uit de Bijbel kunnen we tevens afleiden bij welke gelegenheden op deze trompet werd gespeeld: het slaan van alarm, het aankondigen van vergaderingen en het begeleiden van offers.
Volgens een beschrijving van Flavius Josephus (37 tot 100 na Christus) was de chazozra ongeveer 45 centimeter lang. Deze trompetten worden op de arc de triomf in Rome afgebeeld, die door Titus is laten bouwen toen hij in 70 na Christus Jeruzalem had veroverd.
De arc van Titus, Rome: Romeinse soldaten plunderen de tempel van Jerusalem
4.4 Griekenland: Salpinx
Alhoewel er erg veel materiaal is overgeleverd over de muziektheorie van de Grieken, weten we bijna niets over de Griekse trompet, de salpinx.
Waarschijnlijk heeft ze alleen een militaire betekenis gehad, maar het trompetspel was ook een onderdeel van de oude Olympische Spelen. De naam van één van de trompettisten is zelfs nog bekend: Achias. Omdat hij drie keer de Olympische Spelen heeft gewonnen, is er een erezuil voor hem opgericht.
Er is maar één salpinx bewaard gebleven. Dit exemplaar stamt uit de tweede helft van de vijfde eeuw voor Christus. Ze is 157 cm lang en bestaat uit dertien cilindrische delen gemaakt van ivoor, die door brede bronzen ringen bij elkaar worden gehouden. De beker is helemaal van brons, net zoals het mondstuk, dat eigenlijk alleen een verbreding van de hoofdbuis is.
De klank van de salpinx wordt door Aeschylos beschreven als ‘schreeuwerig’.
De Griekse salpinx
4.5 Etrusken: Tyrrhenica tuba
De Etrusken waren een bijzonder muzieklievend volk. Veel werkzaamheden uit het dagelijkse leven werden begeleidt door muziek.
De trompet had echter alleen een militaire betekenis. De drie Romeinse instrumenten, de tuba, de lituus en de cornu, stammen van de Etrusken die deze instrumenten bespeelden tijdens optochten en gevechten.
4.6 Rome
De Romeinen kenden meerdere koperen blaasinstrumenten. De instrumenten die van de Etrusken zijn overgenomen waren allemaal van brons gemaakt en hadden afneembare mondstukken.
Ook de Romeinse trompetten hadden vooral een militair doel. De tuba was het instrument van de infanterie en de lituus van de cavalerie. Ook in de arena moeten de instrumenten geklonken hebben. Waarschijnlijk hebben de tuba en de cornu samen met het hydraulus, het Romeinse waterorgel, geklonken tijdens de gevechten tussen gladiatoren.
Daarnaast werd de tuba gebruikt als een religieus instrument. Ze werd bespeeld bij openbare tempeldiensten. Bovendien was er jaarlijks een trompetfeest (Tubilustrium).
4.6.1 Tuba
De Romeinse tuba was langer dan de Joodse chazozra, maar korter dan de salpinx. Een exemplaar in het Etruskische Museum in Rome is 117 cm lang.
De tuba was helemaal conisch, aan de mondstukkant is de buis 1 cm dik, aan de bekerkant 2,79 cm.
Tuba
4.6.2 Buccina
De buccina was gemaakt van een ossehoorn. Later werd deze naam ook voor de Cornu gebruikt.
4.6.3 Cornu
De cornu was een lang, gebogen instrument in de vorm van een G.
Foto van Romeinse Cornu uit het Haags Gemeentemuseum
4.6.4 Lituus
De lituus was haakvormig en familie van de Keltische carnyx.
Lituus
4.7 Germaanse trompetten in de bronstijd: Luur (1500 – 400 BC)
Uit de bronstijd van de oergermanen zijn bijzondere koperblaasinstrumenten overgeleverd. De luur werd waarschijnlijk bij culturele gebeurtenissen bespeeld. De luur werd waarschijnlijk paarswijze bespeeld, aangezien ze altijd met twee exemplaren worden gevonden. Er zijn ongeveer dertig exemplaren bewaard gebleven die stammen uit Noorwegen, Zweden, Denemarken, Noord-Duitsland en Ierland.
De oervorm van de luur was waarschijnlijk de slagtand van de mammoet, die daarna met lagen metaal werd bekleed. Hieruit heeft de bronzen luur zich ontwikkeld. Deze luur moet het hoogtepunt van bronsgieterij zijn geweest. De hoofdbuis is helemaal conisch en eindigt niet in een beker maar in een plat bord, dat vaak versierd is met bolvormen.
De mondstukken hebben een hele evolutie doorgemaakt. De eerste instrumenten bezaten alleen een verbreding van de rand van de buis, maar de latere mondstukken lijken al vrij goed op onze huidige mondstukken.
2 Luren uit Denemarken (900-700 BC)
4.8 De Kelten: Carnyx (300 BC – 200 AD)
De carnyx was een lange Keltische trompet, gemaakt uit geslagen brons, die verticaal werd bespeeld. Hij kwam voor in het grootste gedeelte van Europa van 300 voor Christus tot 200 na Christus. Toch zijn er alleen maar fragmenten van carnyxen gevonden.
Het best bewaarde exemplaar komt uit Noordoost Schotland en laat lokale invloeden zien. De beker was in de vorm van het hoofd van een everzwijn en had een beweegbare tong en onderkaak. De rest van het instrument, inclusief de tong, oren en ogen van het hoofd, is verloren gegaan.
Recentelijk is er een reconstructie gemaakt, geholpen door de vele afbeeldingen die in de kunst door heel Europa te vinden zijn.
Carnyx
4.9 Tibet: Rag Dung
De Tibetaanse trompet (rag dung of dung chen) is recht en kan van één meter tot meer dan drie meter lang zijn. Hij wordt van koper gemaakt, heeft een conische boring en bestaat uit meerdere delen met knopen die telescopisch in elkaar kunnen worden geschoven. Het mondstuk is breed en zeer vlak.
De tibetaanse trompet wordt alleen door monniken bespeeld. De speler zit op de grond en de beker wordt door een speciale standaard omhoog gehouden. De dung wordt al vanaf 1500 altijd paarswijze bespeeld bij Boeddhistische religieuze ceremonies. Ze worden gebruikt als begeleiding bij lange gezangen, waarbij tonen tot enkele minuten lang worden gespeeld door middel van circular breathing. Op de dung kunnen alleen de eerste drie, zeer lage, natuurtonen worden gespeeld.
Tibetaanse Dung
4.10 Andere, soortgelijke trompetten
Kakaki, Noord Nigeria, 238 cm
Kakaki, Nigeria
Karnai, Usbekistan, 203 cm
Nakkarna khana, Meshed
Trompetten van de Paidi-stam, Centraal India 1963
Rana sringa, Ceylon 1909
Bronvermelding
Baines, A., Brass Instruments, (Reprint, Dover Publications Inc., 1993)
Bate, P., The Trumpet and Trombone, (Second Edition, Ernest Benn Limited, 1978)
Herbert, T. en J. Wallace, The Cambridge Companion to Brass Instruments.
Hickman, H., La Trompette Dans L’Égypte Ancienne.
Tarr, E., Die Trompete, Schott’s Söhne, Mainz, 1994, pp. 13, 18-19.
Weidner, R. ed., ‘Tibetan trumpets and circular breathing’, International Trumpet Guild Journal September 1989, p. 44.
Internet Carnyx
Lijst met figuren
1 De zilveren Sheneb uit de tombe van Tutankhamun, met daarin de houten stopper: http://www.phmusic.gov.eg/trumpet.html
2 De bronzen Sheneb uit de tombe van Tutankhamun, gedeeltelijk verguld: http://www.touregypt.net/museum/tutl62.htm
3 Afbeelding van de Chazozra uit de Tempel van Jerusalem
Van de Arc van Titus, Rome http://www.bluffton.edu/~sullivanm/titus/spoilsrtside.jpg
3 De Griekse salpinx: Boston Museum of Fine Arts, http://www.mfa.gov
4 Tuba, uit Baines, Brass Instruments
5 Foto van Romeinse Cornu uit het Haags Gemeentemuseum
6 Lituus
7 Luur, Nationaal Museum Denemarken, Mus.nr. 8115, http://www.guderoggrave.dk
8 Luur, Nationaal Museum Denemarken, Mus.nr. 8114, http://www.guderoggrave.dk
9 Carnyx: http://users.swing.be/la.corniste/carnyx.jpg
10 Tibetaanse Dung, van Marco Blaauw, http://www.marcoblaauw.com
11 Kakaki, Noord Nigeria, 238 cm, uit Baines, Brass Instruments
12 Kakaki, Nigeria, uit Baines, Brass Instruments
13 Karnai, Usbekistan, 203 cm, uit Baines, Brass Instruments
14 Nakkarna khana, Meshed, uit Baines, Brass Instruments
15 Paidi tribe, Centraal India 1963, uit Baines, Brass Instruments
16 Rana sringa, Ceylon 1909, uit Baines, Brass Instruments
Home