Wybór dokumentów z operacji w Czechosłowacji przeprowadzonej w 1968 r. pod kierunkiem generałów Jaruzelskiego i Siwickiego

• Informacja o stanie moralno-politycznym wśród żołnierzy II Armii WP biorącej udział w działaniach pod kryptonimem "DUNAJ" oraz pozostałych oddziałach Sił Zbrojnych.

I. Sytuacja w jednostkach II Armii WP.
Stan moralno-polityczny kadry i żołnierzy służby zasadniczej II Armii WP kształtuje się pozytywnie. Żołnierze wykazują wzorową postawę i wysoką dojrzałość polityczną, a decyzję o przekroczeniu granicy przyjęli z pełnym zrozumieniem i wyrażanym jednoznacznie poparciem. Na szczególne wyróżnienie zasługuje postawa mechaników - kierowców czołgów i transporterów oraz kierowców innych pojazdów mechanicznych, którzy mimo trudnych terenowo warunków przemarszu ofiarnie wykonują wszelkie zadania. Jedynie wśród nieznacznej części żołnierzy II roku służby wystąpiły obawy związane z możliwością przedłużenia im służby wojskowej, kończącej się w październiku br. Zarówno w okresie przygotowawczym, jak i w trakcie realizowania zadań na terenie CSRS, dyscyplina wojska była dobra. Mimo trudnych, polowych warunków bytowych w wojskach Śląskiego Okręgu Wojskowego przygotowujących się od miesiąca do wykonania zadań, stwierdzono zdecydowanie mniejszą ilość wypadków naruszenia dyscypliny niż ma to miejsce w warunkach służby w stałych garnizonach i normalnego szkolenia. Postawa ogółu żołnierzy nacechowana jest powagą i pełnym poczuciem odpowiedzialności za wykonanie postawionych przed nimi zadań. Ta właściwa postawa jest m.in. wynikiem intensywnej pracy politycznej i szkoleniowej w okresie przygotowawczym. Szczególnie ważnym akcentem tej pracy było przeprowadzenie bezpośrednio przed przekroczeniem granicy - przez grupę lektorów GZP WP, informacji, opartej o merytoryczne argumenty listu KC PZPR z dnia 21.8.1968 r. i inne konkretne materiały. Istotny wpływ na podniesienie skuteczności pracy politycznej, prowadzonej w tym okresie, miało bogate zaopatrzenie jednostek w specjalne zestawy materiałów informacyjno-propagandowych oraz efektywne wykorzystanie technicznych ośrodków propagandy.

Zachowanie żołnierzy wobec ludności cywilnej od momentu wkroczenia na terytorium CSRS jest wzorowe. Mimo wielokrotnie demonstrowanych przejawów niechęci ze strony ludności, nie było wypadków niewłaściwego zachowania się naszych żołnierzy, którzy reagują w sposób godny i kulturalny. Wśród ludności można wyodrębnić trzy różne postawy wobec naszych wojsk:

- Pierwsza - najliczniejsza, polegająca na obojętnym nacechowanym rezerwą stosunku do naszych wojsk.

- Druga - mniej liczna, wykazująca wyraźnienie zadowolenie, a nawet wrogość. W wyniku postępowania tej części ludności miały miejsce organizowane w szeregu miast wiece - zbiegowiska, fakty blokowania dróg przez cywilne pojazdy mechaniczne, stawianie barykad, utrudnianie przemarszu wojsk poprzez kładzenie się poszczególnych osób na jezdniach. Spotkano się również z wypadkami opluwania przejeżdżających samochodów i żołnierzy, rzucania kamieniami w samochody i odgrażania się. W kilku podgranicznych miejscowościach, niektórzy obywatele czescy publicznie znieważali, a nawet dokonywali czynnych napaści na zatrudnione w tamtejszych zakładach pracy Polki. Niewątpliwy wpływ na tego rodzaju postawy, a także na ich stopniowe narastanie, wywarła działalność radiostacji miejscowych oraz zachodnich rozgłośni  radiowych, prowokacyjnie i oszukańczo podburzających oraz inspirujących tę grupę ludności. Z radiostacji tych nadano też szereg audycji nawołujących w złej polszczyźnie naszych żołnierzy do przerwania działań.

- Trzecia - występująca wśród nielicznej części ludności, wyrażała sympatię dla naszych wojsk i poparcie dla podjętych decyzji, wspierających zdrowy nurt KPCz.

Zaobserwowane zachowanie jednostek CzAL jest w zasadzie poprawne. Nie stwierdzono zorganizowanego negatywnego działania zborowego (są natomiast fakty czynnego udziału żołnierzy czechosłowackich, a nawet funkcjonariuszy MO w zbiegowiskach organizowanych przez ludność cywilną). Żołnierze w większości przebywają na terenie koszar. Na trasach przemarszu, w godzinach porannych, widziano jedynie małe grupy żołnierzy czechosłowackich przyglądających się naszym oddziałom. Z niektórymi dowódcami jednostek czechosłowackich wojska nasze nawiązały formalny, porządkowy kontakt, z pozostałymi trwają trudne pertraktacje. Przystąpiono również do organizowania wojskowych komend garnizonowych. Kieruje się do nich aktywistów partyjnych z terenu województwa wrocławskiego i katowickiego. Stanowisko miejscowych władz wobec wkraczających wojsk jest w większości niechętne i bierne. W jednym tylko wypadku, w Hradec Kralove, przewodniczący miejscowej rady narodowej, na prośbę dowódcy naszej jednostki, zwrócił się z apelem do ludności cywilnej, aby zachowała spokój oraz zapewnił, że "...Polacy nie przyszli w złych zamiarach i nie pozostaną na zawsze". Jednakże w tymże Hradec Kralowe władze wojewódzkie odmówiły w dniu wczorajszym współpracy z komendantem polskim. Przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej oświadczył, że będzie wprawdzie nawoływał ludność do zachowania spokoju, by uniknąć rozlewu krwi, lecz jest całkowicie przeciwny wkroczeniu wojsk i odmawia wszelkiej współpracy. W miejscowości tej wyłączono wodę na lotnisku, na którym stacjonuje polski i radziecki lotniczy garnizon. W m. Szumperk władze powiatowe odmówiły współpracy i nie przeciwdziałały, gdy ludność tego miasta czyniła bierny opór, stawiając tzw. "żywe mury" przed naszymi kolumnami. W m. Trutnow władze powiatowe odmówiły współpracy z polskim komendantem. Są to jeszcze niepełne dane. Pertraktacje z władzami trwają nadal. Przed wkroczeniem na terytorium CSRS nasze wojska otrzymały zadanie opanowania i zabezpieczenia w pierwszej kolejności ważniejszych obiektów o znaczeniu polityczno-wojskowym, takich jak np. stacje telewizyjne i radiowe, drukarnie, zakłady poligraficzne, poczty, lotniska itp. Obiekty te, znajdujące się m.in. w takich miejscowościach jak: Hradec Kralove, Pardubice, Ołomuniec, Trutnow, w wyniku działania naszych grup specjalnych zostały przechwycone i zabezpieczone. Wojska nasze prowadzą również poszukiwania tzw. radiostacji "dzikich". M. in. w wyniku namierzenia radiowego stwierdzono pracę nie zidentyfikowanej radiostacji daleko poza pasem działania 2 Armii WP. Wysłana na śmigłowcach grupa szturmowa odnalazła w nocy ww. radiostację w Mielniku (ok. 25 km na płn. od Pragi). Radiostacja ta została unieruchomiona. W czasie pracy radiostacji zastano 6 osób. Jest to lokalna radiostacja stacjonarna, mieszcząca się w 2-piętrowym budynku, posiada wysoki maszt. W pobliżu radiostacji kwateruje batalion saperów CzAL, który w czasie jej zajmowania był kompletnie pijany i nie interweniował. Ze strony pojedynczych żołnierzy były wypowiedzi o następującej treści: "Amerykanie za kilka dni pomogą, to się z wami rozprawimy". Aparat polityczny prowadzi intensywną działalność propagandową wśród kadry i żołnierzy służby zasadniczej, przy czym szczególną uwagę zwraca na indywidualną pracę wyjaśniającą. Od godzin rannych intensywnie pracuj ą techniczne ośrodki propagandy, które w warunkach nocnych nie miały większych możliwości działania. Obecnie, prowadzi się przygotowania do rozszerzonej, różnorodnej pracy propagandowo-agitacyjnej z ludnością cywilną, przy szerokim wykorzystaniu możliwych metod i ośrodków propagandowych. M.in. zamierza się rozwijać bliskie i w miarę możliwości przyjazne, kontakty z jednostkami CzAL, władzami admini stracyjnymi i zakładami pracy w celu rozładowania obecnego stanu podniecenia, niechęci i biernego oporu. Tą drogą  wjaśniany będzie nadal cel pobytu wojsk sojuszniczych na terenie CSRS. Przewiduje się szerokie wykorzystanie w tym zakresie wszelkich form oddziaływania propagandowo-kulturalnego, które uruchamiane będą w miarę powstawania ku temu warunków. W tym celu do dyspozycji dowódców i aparatu politycznego przekazano rozgłośnie elektroakustyczne, wozy propagandowe, drukarnie polowe, ruchomą aparaturę kinową, ruchome wystawy, wojskowe zespoły artystyczne, orkiestry itp. Skierowano także grupę 23 oficerów władających językiem czeskim.

II. Sytuacja w Siłach Zbrojnych na terenie PRL.
Również pozytywnie kształtowały się nastroje w całości Sił Zbrojnych PRL. W związku z zaistniałą sytuacją i wkroczeniem naszych wojsk na terytorium CSRS, w godzinach nocnych z 20 na 21.8. br. odbyły się we wszystkich okręgach wojskowych i rodzajach Sił Zbrojnych odprawy kierowniczego aparatu partyjno-politycznego, na których zapoznano z listem KC PZPR i udzielono szczegółowych wytycznych do pracy na najbliższy okres. Podobne odprawy, a następnie zebrania partyjne odbywały się we wszystkich jednostkach w godzinach przedpołudniowych dnia 21.8.1968 r. Kadra i żołnierze służby zasadniczej wyrażają jednoznaczne poparcie dla podjętych przez partię i rząd decyzji. W wielu jednostkach notowano głosy, że decyzja ta powinna być podjęta znacznie wcześniej, ażeby "ujarzmić siły reakcji i rewizjonizmu". Niektórzy stwierdzają, że wprawdzie, na skutek wkroczenia naszych wojsk, nie uzyska się pozytywnej oceny tego faktu w świecie, to jednak z punktu widzenia interesów CSRS i obozu socjalistycznego było ono niezbędne i jedynie słuszne. W licznych wypowiedziach kadra zawodowa wyraża pogląd, że zasadniczym źródłem zamętu w Czechosłowacji była działalność elementów reakcyjnych i rewizjonistyczno-syjonistycznych. Wyrażane są równie sporadyczne obawy, czy aby sytuacja w CSRS nie przesłoni naszych spraw wewnętrznych oraz nie zakłóci kampanii przedzjazdowej. Przebywający na przeszkoleniu wojskowym studenci, decyzję rządu o wysłaniu naszych wojsk do CSRS przyjęli na ogół ze zrozumieniem i należytą powagą. Wśród pytań, w kilku przypadkach wysuwano wątpliwości, czy aby decyzja ta nie zaostrzy sytuacji międzynarodowej oraz czy była rzeczywiście nieunikniona.
Ogólnie, we wszystkich jednostkach, nastroje wojska są dobre. Do nielicznych wyjątków należą przypadki negowania potrzeby wkroczenia naszych wojsk na terytorium CSRS - wyłącznie przez pojedynczych żołnierzy służby zasadniczej. Wśród charakterystycznych, zgłaszanych pytań można przytoczyć następujące:
- "Jakie stanowisko zajmuje kierownictwo armii CSRS wobec faktu wkroczenia na ich terytorium wojsk sojuszniczych?";
- "Jaka sytuacja jest na granicy Czechosłowacji z NRF?";
- "Kto konkretnie z kierownictwa partyjnego KPCz i państwowego CSRS zwrócił się o pomoc i w jakiej formie?";
- "Czy w CSRS uformował się już jakiś nowy ośrodek kierownictwa politycznego?";
- "Czy w świetle trudności, które aktualnie przeżywa CSRS nie jest celowym dalsze zintensyfikowanie w naszym kraju walki z rewizjonizmem oraz przypadkami
postaw syjonistycznych?".
Praca polityczno wyjaśniająca prowadzona jest nadal systematycznie i stosownie do potrzeb konkretnej sytuacji.

GŁÓWNY ZARZĄD POLITYCZNY WOJSKA POLSKIEGO

Tekst na podstawie książki: Peter Raina, ‘Jaruzelski 1923-1968’, Wydawnictwo von borowiecky, Warszawa, s.749-742.

Link: Nieoficjalna strona miasta Hradec-Kralove

Osoby posiadające kartę dźwiękową w tle usłyszą motyw piosenki "Roditielskij dom" z repertuaru Lwa Leszczenki (www.leshchenko.ru)

Powrót do strony Ciekawostki

Powrót do strony Życiorys

Powrót do Strony Głównej