_____Α Ρ Θ Ρ Α


_____ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

_____Ο χρόνος όλα τα γιατρεύει· ο χρόνος
_____όλα τα φθείρει· τίποτα
_____δεν είναι πιο ταχύ από το χρόνο, τίποτα
_____δεν είναι πιο αργό.
_____Ο χρόνος είν' ακίνητος κι ο χρόνος
_____είναι το μόνο που κινείται εδώ
__________εδώ
____________ εδώ,
__________εδώ,
_____πού εδώ;

_____Χρόνος κυκλικός των Πυθαγορείων, του 'Ερμιππου, του Νίτσε.
_____Χρόνος σπειροειδής κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του κοχλία, των ιστών της αράχνης και των γαλαξιών.
_____Χρόνος εναντιόδρομος του Σκυθίνου.
_____ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ
_____Χρόνος του Εκκλησιαστή όπου "το λεγόμενον ήδη εστί και το γίγνεσθαι ήδη γέγονεν".
_____Χρόνος πύρινος με στιγμή τη σπίθα της φωτιάς.
_____Χρόνος πέτρινος με στιγμή τον κόκκο της άμμου.
_____Χρόνος νέρινος με στιγμή σταγόνα, στάζοντας από την οροφή του σπηλαίου πάνω στη μικρή λίμνη, γράφοντας γύρω της τον κύκλο της αιωνιότητας.
_____Χρόνος που διαστέλλεται μπροστά στη φρίκη.
_____Χρόνος που συστέλλεται μπροστά στην ομορφιά.

_____Κάποτε ένας μοναχός απομακρύνθηκε από το μοναστήρι για να κάνει έναν περίπατο στο δάσος. Εκεί που βάδιζε διαλογιζόταν πάνω στη φράση των γραφών "χίλια έτη του κόσμου τούτου ως μια ημέρα παρά Κυρίω" και προσευχήθηκε στο Θεό να του αποκαλύψει την έννοια αυτής της φράσης. Ξάφνου από τη λαγκαδιά ξεκίνησε ο κελαηδισμός ενός αηδονιού. Ο μοναχός σταμάτησε και άκουσε το αηδόνι μαγεμένος, Κάποια στιγμή το αηδόνι σώπασε κι ο μοναχός ξαναπήρε τον δρόμο προς το μοναστήρι. Όμως εκεί κανένας δεν τον γνώριζε, μα ούτε κι αυτός γνώριζε κανέναν. Είπε τ' όνομα του. Δεν τους θύμιζε τίποτε. Έψαξαν τότε στα αρχεία. Εν τέλει βρήκαν ότι ο μοναχός που έζησε στο μοναστήρι με το όνομα αυτό, είχε εξαφανιστεί πριν τρακόσια χρόνια.

_____Χρόνος ουροβόρος.
_____Χρόνος Κρόνος που τρώει τα παιδιά του.
_____Χρόνος του Σοφοκλή, του Πάουλ Φλέμιγκ, του Σολωμού, του Σεφέρη, του 'Ελιοτ, του Μπόρχες, του Καβάφη.
_____Χρόνος δημιουργός, χρόνος συντηρητής, χρόνος καταστροφέας.
_____Χρόνος ενθυμητής, χρόνος παρηγορητής, χρόνος λήθη.
_____Χρόνος αντίδοτο στον χρόνο.
_____Χρόνος γιατρός των πάντων στον Ερωτόκριτο.
_____Χρόνος δίχτυ ψυχών.
_____Χρόνος κάρμα των Ινδουιστών και χρόνος ανταπόδοση του Αναξίμανδρου.
_____Χρόνος της εισπνοής και της εκπνοής, της μέρας και της νύχτας, του θέρους και του χειμώνα, του έρωτα και του θανάτου.
_____Χρόνος των 18.000 ετών του Μεγάλου Ενιαυτού.
_____Χρόνος των 4.320.000 ετών του κύκλου της Μαχαγιούγκα.

_____Περιστρεφόταν με αχτίνες λαμπερές· δεν ήξερε αν ήταν
_____λουλούδι ή τροχός. Γύρω η άμμος...

_____Χρόνος άπειρος:
_____Υπάρχει ένα σιδερένιο βουνό, χίλια μέτρα ψηλό, χίλια μέτρα μακρύ, χίλια μέτρα πλατύ. Κάθε χίλια χρόνια ένα πουλάκι έρχεται και ξύνει μια φορά το ράμφος του πάνω στη πλαγιά του βουνού. Τα χρόνια που θα περάσουν μέχρι να σωθεί το σιδερένιο βουνό από το ξύσιμο του ράμφους πάνω του δεν είναι τίποτα μπροστά στην αιωνιότητα. Που δεν έχει αρχή, ούτε τέλος, Και που όμως μπορείς να τη σχηματίσεις, πάνω σ' ένα μικρό κομμάτι χαρτί, φκιάχνοντας έναν κύκλο, επαληθεύοντας τον αρχαίο λόγο πως "το απόλυτο περιέχεται στο σχετικό". Άλλωστε κάθε χρονικό διάστημα είναι άπειρο, αφού αν επιχειρήσουμε να τμήσουμε οποιοδήποτε διάστημα, θα το τέμνουμε επ' άπειρον, βρίσκοντας πως το λίγο είναι πολύ και πως το πολύ είναι λίγο.

_____"Του πρωινού η δόξα διαρκεί μόνο μια ώρα·
_____όμως μες στην καρδία δεν διαφέρει
_____απ' το γιγάντιο πεύκο που η ζωή του φτάνει χίλια χρόνια".

_______________***
_____Χρόνος του Αϊνστάιν σαν μια μηχανή καμωμένη από αραβικούς αριθμούς κι ελληνικά γράμματα.
_____Χρόνος του βιβλίου, όπου η αρχή και το τέλος βρίσκονται ταυτόχρονα εκεί, πριν την αρχή της ανάγνωσης και μετά το τέλος της ανάγνωσης.
_____Χρόνος του Ηράκλειτου όπου "αιών παις εστί παίζων πεσσεύων, παιδός η βασιλείη" (ο χρόνος είν' ένα παιδί που παίζει πεσσούς· του παιδιού είναι η βασιλεία).
_____Χρόνος καθρεφτισμένος στο χρόνο.
_____Χρόνος κλεισμένος σ' ένα ερημοκκλήσι.
_____Χρόνος κομματιασμένος στα χαρτιά της τράπουλας:
_____Μου είπε να της ρίξω τα χαρτιά. Της είπα πως δεν ξέρω να ρίχνω χαρτιά κι ούτε ποτέ μου μ' ενδιέφερε να ξέρω. Της είπα πως μ' αρέσει να μιλώ για τα χαρτιά και πως μια τέτοια κουβέντα ίσως βοηθούσε στην αυτογνωσία της. Μου είπε πως αυτή την ενδιαφέρει να μάθει τι θα της συμβεί αύριο. Της είπα πως δεν μπορεί να γνωρίσει τι πραγματικά θα της συμβεί αύριο, όπως δεν γνωρίζει τι πραγματικά της συνέβη χτες κι όπως δεν γνωρίζει τι πραγματικά της συμβαίνει σήμερα.
_____Χρονιάρες μέρες· παίζουμε χαρτιά. Παίζουμε κυρίως 31. Παίζουμε χαρτιά· ίσως για να μιμηθούμε το παιδί, που είναι ο χρόνος του Ηράκλειτου και που έχει την εξουσία. Ίσως για να 'χουμε την ψευδαίσθηση ότι συμβασιλεύουμε με το παιδί. Ίσως για να κερδίσουμε. Εδώ που μόνος νικητής είναι ο χρόνος.

_____Γενεά έρχεται και γενεά πορεύεται και η τράπουλα μένει εις τον αιώνα, πολύχρωμες φιγούρες μαγικές, με μιαν αρίθμηση που φτάνει ως το 10, που είναι η επιστροφή στο 1 και στο 0, συνύπαρξη του είναι και του μη είναι, καθ' ομοίωση του κόσμου που είναι και που συνάμα δεν είναι.
_____Γενεά έρχεται και γενεά πορεύεται και η τράπουλα μένει εις τον αιώνα, έχοντας 52 χαρτιά, όσες και οι εβδομάδες του ετήσιου κύκλου· έχοντας 4 τύπους χαρτιών, όσες και οι εποχές του έτους.
_____Γενεά έρχεται και γενεά πορεύεται και η τράπουλα μένει εις τον αιώνα, με τις φιγούρες της χωρισμένες στις δυο ηλικίες της ζωής (νιότη-γήρας) κι επίσης χωρισμένες σε δύο χρώματα (κόκκινο-μαύρο) που αντιστοιχούν στις μέρες και στις νύχτες, στον έρωτα και στο θάνατο.

_____Δεν έπαιζε χαρτιά, μα τα 'βλεπε
_____σα να 'ναι ο καθρέφτης της ζωής.
_____Δεν έπαιζε χαρτιά, όμως μια σχέση
_____σα να υποψιάζονταν ανάμεσα
_____στο χρόνο του Ηράκλειτου και στα χαρτιά.

_____Δεν έπαιζε χαρτιά, ποτέ δεν κάηκε
_____παίζοντας στα χαρτιά 31. Όμως να,
_____31 χρόνια όταν έκλεισε
_____φάνηκε στους κροτάφους του η στάχτη.

_____Σε άλλους φαίνεται η στάχτη στους κροτάφους, σε άλλους το αίμα στην καρδιά. Σ' αυτούς ανήκει ο Καρυωτάκης που αυτοκτόνησε στα 32 του αφού πρώτα είχε γράψει αυτό:

_____Είκοσι χρόνια παίζοντας
_____αντίς χαρτιά βιβλία
_____είκοσι χρόνια παίζοντας
_____έχασα τη ζωή.

_____Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι
_____μια εύκολη σοφία
_____ν' ακούσω εδώ που πλάτανος
_____γέρος μου τη θροεί.

_____Φύλλα των βιβλίων, φύλλα της τράπουλας, φύλλα του πλάτανου. Ο Καρυωτάκης είναι τα φύλλα του πλάτανου που προτιμά· είναι η σοφία της φύσης, όπου θέλει να επιστρέψει. Και το κάνει, μ' έναν τρόπο που κανείς μεσάζων δεν μπορεί να τον εμποδίσει. Το δάχτυλο-φαλλός δείχνει το κέντρο-μήτρα όπου αναπαράγεται ο χρόνος. Το δάχτυλο-περίστροφο δείχνει το κέντρο-καρδιά όπου εδρεύει το αδιέξοδο. Το δάχτυλο-βλήμα, ανοίγει μια διέξοδο στην καρδιά. Όχι για να βγεις έξω από τον χρόνο, πράγμα αδύνατο, αλλά για να βγεις έξω από τη συνείδηση του χρόνου.
_____(Κ' ίσως ο χρόνος του Ηράκλειτου είναι βασιλιάς, ακριβώς γιατί είναι παιδί. Τα παιδιά βρίσκονται έξω από τη συνείδηση του χρόνου. Τα παιδιά ζουν στη χρυσή εποχή όπου βασιλεύει ο Κρόνος).

____________***
_____Χρόνος εκεί που η Περσεφόνη φύσηξε και άσπρισε ο ύπνος των πραγμάτων.
_____Χρόνος μαρμαρωμένος όπου
_____δεν θα μπορούσες να σηκώσεις ένα πούπουλο.
_____"Σαν τις καρυάτιδες τα υψωμένα μας χέρια
_____κρατούν το γρανίτινο βάρος του χρόνου.
_____Και νικημένοι εμείς
_____θα 'μαστε πάντα κερδισμένοι".

_____Χρόνος της αστραπής και χρόνος της χελώνας.
_____Η χελώνα είναι το όρος που κινείται επειδή η πεταλούδα και η κουρούνα έχουν πίστη όση ο κόκκος σιναπιού. Το όρος της χελώνας κινείται, όχι όμως και τα βουνά. Κι όμως τα βουνά, δεν είναι παρά κύματα πάνω στα οποία οι μικροοργανισμοί άνθρωποι προφταίνουν να χτίσουν τα σπίτια τους και τα σπίτια των θεών τους και να ζήσουν επί αιώνες, με την ίδια άνεση που άλλοι οργανισμοί προφταίνουν να χτίσουν και να ζήσουν πάνω σ' ένα κύμα νερού, πάνω σ' ένα κύμα αίματος ή φωτός.

_____Χρόνος της άγνοιας όπου όλα είναι μέλλοντα.
_____Χρόνος της γνώσης όπου όλα είναι παρελθόντα.
_____Χρόνος της αγάπης όπου όλα είναι παρόντα.
_____Χρόνος του απόλυτου Ήλιου όπου όλα έχουν την ηλικία του φωτός.

____________***
_____Ποια μουσική φυσάει και λυγίζουνε τα χάλκινα σπαθιά και κυματίζουν όπως μούσκλα σε _________τρεχούμενο νερό; Ποια μουσική;
_____Φυσά ο χρόνος και γυρίζει η φτερωτή των εποχών.
_____Κύμα σηκώνεται και κύμα πέφτει.
_____Του φεγγαριού τα γυρίσματα και τα έμμηνα
_____των γυναικών.
_____Το χνούδι του ροδάκινου και το φούσκωμα του βυζιού. Ο νόστος
_____του άσπρου τραγουδιού της μυγδαλιάς. Φυσά ο χρόνος.

_____Χρόνος άνεμος, παρασέρνοντας
_____μέλη ανθρώπων και κλωνάρια
_____γαλαξιών, τινάζοντας τη γύρη... Χρονοστρόβιλος.

_____Χρόνος της βροχής των στιγμών.
_____Χρόνος παγωμένος όπως στους "Εξόριστους" :
_____Χρόνος που πηγάζει από το χρόνο.
_____Χρόνος που εκβάλλει στο χρόνο.
_____Χρόνος στιγμές νερού.
_____Χρόνος κλωστή νερού, όπου οι στιγμές κυλούν σα χάντρες.
_____Χρόνος σχοινί νερού που κρέμεται από τα πράσινα γένια του βράχου.
_____Χρόνος θεόμορφος καταρράχτης.
_____Χρόνος ποτάμι. Χρόνος θάλασσα.
_____Χρόνος της Αποκάλυψης, όπου "χρόνος πια δεν υπάρχει". Μόνο μια κρυστάλλινη θάλασσα, μπρος στις εφτά φωτιές του Θεού. Ο χρόνος καταργείται μπροστά στο πνεύμα. Ή αλλιώς: Για τη συνείδηση που ζει μέσα στα πάντα (παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα), όλα είναι παρόντα. Η αιωνιότητα γίνεται μια θάλασσα ακίνητη σαν γυάλινη. Και οι εφτά γλώσσες της φωτιάς (μέσα στην απόλυτη κατανόηση) μιλούν τη μία γλώσσα της σιωπής.

_____Υ. Γ. : Είπα τόσα πολλά για τον χρόνο και παρέλειψα να δώσω τον ορισμό του. Λοιπόν, χρόνος είναι ο χρόνος.

_____________________________ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,, 7 Ιανουαρίου 1993.





_____Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΕΛΕΙΟΥ

_____Οι ποιητές, οι φιλόσοφοι, ακόμα κ' οι βασιλιάδες του παλιού, παλιού καιρού, ήσαν ποιμένες, γεωργοί, ναυτικοί, υφαντές, τεχνίτες. Γι' αυτό κι ο λόγος τους έβγαινε από τα πράγματα και είχε το βάρος, την αντίσταση, το ρυθμό και την κάθαρση των πραγμάτων. Αργότερα, όταν απέχτησαν δούλους κι έπαψαν να χειρονακτούν και να έχουν άμεση επαφή με τα πράγματα, άρχισε ο λόγος τους να βγαίνει από λόγια κι όχι από πράγματα, κ' ήρθε η παρακμή του ζωντανού λόγου.
_____Και σήμερα, στα σχολεία, αντίς τα παιδιά μας να γνωρίζουν τα πράγματα και να μαθαίνουν ύστερα, μες από τα ίδια τα πράγματα, τα ονόματα των πραγμάτων -τι δυστύχημα-, μαθαίνουν τα ονόματα των πραγμάτων, χωρίς ποτέ να έχουν γνωρίσει τα ίδια τα πράγματα που ονομάζουν. Η παιδεία βρίσκεται σε παρακμή καθώς οι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την ύπαιθρο χώρα και συγκεντρώθηκαν στις μεγάλες πόλεις. Η παιδεία βρίσκεται σε παρακμή· η σκέψη βρίσκεται σε παρακμή· ο άνθρωπος βρίσκεται σε παρακμή. Και η γλώσσα φτωχαίνει, όλο φτωχαίνει, καθώς απομακρύνεται συνεχώς από τα πράγματα. Ο "έξυπνος" της μεγαλούπολης θα περιγελάσει τον άνθρωπο της υπαίθρου που θα πει το σωστό χαψιά . Ο "έξυπνος" της μεγαλούπολης πιστεύει πως το σωστό είναι "μπουκιά", (ιταλική λέξη με ρίζα στο ελληνικό βαίνω και εμβαίνω ως και στο σημερινό μπαίνω, μπασιά, μπούκα). Ο έρημος· που ονομάζει τα κραμβολάχανα, λάχανα, και τα λάχανα χόρτα (εξ ου και χορταίνω), καταργώντας έτσι μια λέξη που βγαίνει από τον ήχο της κράμβης όταν τρώγεται. Ο "πολιτισμένος" που εύχεται καλή εβδομάδα τη Δευτέρα, δηλαδή τη δεύτερη μέρα της εβδομάδας.
_____Και βέβαια τα γίδια ο άνθρωπος της μεγαλούπολης τα λέει πια κατσίκια, ενώ, κατσίκια, είναι μόνο τα μικρά, χρονιάρικα γίδια. Και το δίχρονο γίδι (πάντα σχεδόν στ' όνομα του εκείνο το γ, της κερασφόρας κεφαλής του) λέγεται βιτούλι, από το β' έτος της ηλικίας του, αφού οι αρχαίοι Έλληνες καθώς ξέρουμε μετρούσαν με τα γράμματα της αλφαβήτας. Κ' ύστερα, ο τριετής αίγος, αυτός που είναι από τριών χρόνων και πάνω, λέγεται τράγος. Αυτά με τα γίδια, αυτά με τις αίγες, που είναι πανέμορφες. Που ο Μέγας Πικάσσο τις έκαμε μοντέλα του. Κι ας γεννήθηκε σε χριστιανική χώρα, όπου το γίδι ταυτίστηκε με το κακό, κι ο τράγος ταυτίστηκε με τον Σατανά, για να συκοφαντηθεί ο Μέγας Παν, που είναι βέβαια το Παν, και παριστάνεται τραγόμορφος, επειδή συμβολίζει το τέλειο ον, το οποίο απόχτησε ανθρώπινη φρόνηση, αλλά δεν αποσπάστηκε από τη Φύση και τους αιώνιους νόμους της, παρέμεινε το ά-λογο και συνάμα το έν-λογο, το πλήρες ον, η αυτοσυνείδηση του Παντός. Πέθανε ο Μέγας Παν, άκουσαν οι ναυτικοί παραπλέοντας τον Μαλέα. Αλλά το άκουσαν σε ποια γλώσσα; Στα λατινικά; Ναι, ως προς τα λατινικά, ο Παν, μπορεί και να πεθάνει, αλλά ως προς τα ελληνικά, όχι, επειδή το παν, από τη στιγμή που προφέρεται παν και νοείται ως Παν, είναι αθάνατο.
_____Περί-εργη γλώσσα που όποιος πραγματικά τη γνωρίζει, απαλλάσσεται από χιλιάδες ψέματα που έχει σωρεύσει η ανθρώπινη πλάνη· απαλλάσσεται από όλες τις ηλίθιες και ολέθριες, θρησκευτικές, πολιτικές, φιλοσοφικές (υπαρξιακές) θεωρίες.
_____Πέθαναν οι θεοί του Ολύμπου; Για τους ποιητές (τους γνώστες της ελληνικής γλώσσας), όχι:

_____Δεν αποθνήσκουν οι θεοί. Η πίστις αποθνήσκει
_____ του αχαρίστου όχλου των θνητών

μας λέει ο Καβάφης στην πρώτη μορφή του ποιήματος εκείνου που αργότερα θα γίνει το ΙΩΝΙΚΟΝ:

_____Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματά των,
_____γατί τους διώξαμεν απ' τους ναούς των,
_____διόλου δεν πέθαναν γι' αυτό οι θεοί.
_____Ω γη της Ιωνίας...

_____Αλλά πώς μπορεί να πεθάνει ο Ζευς, ο οποίος είναι το αρσενικό της αιώνιας Ζωής;
_____Και βέβαια, η ερμηνεία, η εργασία του Ερμή δεν πέθανε. Ούτε η Δα μάτερ (η Γη Μητέρα) πέθανε. Ούτε η κόρη της η Περσεφόνη πέθανε. Όντας Φερσέφασσα, κατεβαίνει στον Άδη (στο α-ιδείν), όπου παντρεύεται τον Πλούτωνα. Κ' ύστερα ανεβαίνει, φέρνοντας από τα βάθη της γης το φως του πλούτου, φέρνοντας από τα σκότη του Άδη τον πλούτο του φωτός.
_____Δεν πέθανε ο Άρης, η Αρά, η Κατάρα, που σαν κινεί ιερό πόλεμο άμυνας, είναι ευλογία, Δεν πέθανε (δεν είναι δυνατόν να πεθάνει) η Άρτεμις, η αειπάρθενη θεά Φύση, που επειδή είναι κυν-ηγός, δηλαδή οδηγός κυνών, την ταύτισαν ανόητα με τους δολοφόνους των αγριμιών. Είναι η θεά Φύση, η Μεγάλη θεά, η θηλυκή όψη του Δία και γι' αυτό Διώνη στη Δωδώνη και Διάνα στα λατινικά. Άλλωστε δεν τοποθετεί στο ναό της τυχαία το "Περί Φύσεως" βιβλίο του ο Ηράκλειτος.
_____Ω τι επιφυλάσσει "στον διαβασμένο όχλο" (φράση του Αρχάγγελου Σικελιανού) η ελληνική γλώσσα. Θα τους αποκαλύψει ότι η βία είναι το θηλυκό του βίος. Και δεν γίνεται βίος χωρίς βία, όχι. Αλλά η άγνοια, το ψέμα, η πλάνη, προστατεύουν τους ανθρώπους. Η υποκρισία επίσης. Δηλώνουν εναντίον της βίας· κόπτονται· γίνονται υστερικοί. Και η σοφία της ελληνικής γλώσσας έρχεται να τους υπενθυμίσει: Ούτε ένα βήμα δεν μπορούμε να κάνουμε στον βίο μας χωρίς βία, Σε κάθε μας βήμα σκοτώνουμε (φέρνουμε στο σκοτάδι, γεμίζουμε σκοτάδι), ζωντανά όντα. Σε κάθε γεύμα μας, τρώμε, όχι εθελουσίως θυσιασμένα ζώα και φυτά, αλλά βιαίως σφαγιασμένα. Λοιπόν; Για τον γνώστη δεν υπάρχει πάρκιγκ όπου να παρκάρει τη συνείδηση του. Ξέρει πως είναι συμμέτοχος σε όλα τα "καλά" και σε όλα τα "κακά" του Κόσμου, αφού όλα βρίσκονται σε αλληλουχία. Είπα αλληλουχία. Χρησιμοποίησα μια λέξη που λησμονήθηκε, μέσα στη λήθη της λήθης, μέσα στον συνειδησιακό ύπνο, κι έγινε το άγνωστο και αφηρημένο (υμνητικό;) αλληλούια.
_____Η γλώσσα τούτη "σπάζει κόκκαλα". Ξέρει πολύ καλά ο Ηράκλειτος τι λέει όταν ομολογεί ότι: Πόλεμος πάντων πατήρ. Δεν είναι από αγάπη προς τον πόλεμο που το λέει· είναι από αναπόφευχτη γνώση. Τυχαίο; Οι κυνικοί (οι αγαπημένοι κυνικοί) και οι χίπηδες αργότερα, δεν αγαπούσαν τις πόλεις. Ούτε τις πόλεις, ούτε τον πολιτισμό, ούτε τον πόλεμο. Όλα αυτά είναι κοινής ρίζας, το ένα φέρνει το άλλο, είναι και τα τρία αλληλένδετα. Οι κυνικοί και οι χίπηδες ήθελαν την επιστροφή στην πολύμαστη Άρτεμη, στη μάνα Φύση. Όμως, η Φύση είναι μία, άπειρη και απειροπρόσωπη· δεν τελειώνει εκεί που αρχίζουν οι πόλεις· είναι και οι πόλεις, είναι και ο πολιτισμός, είναι και ο πόλεμος. Άλλωστε, οι λέξεις ειρήνη και ειρωνία έχουν τη ρίζα τους κοινή. Η ειρήνη είναι ειρωνεία. Η ειρήνη είναι το δημιούργημα του νικητή για να απολαύσει ήσυχα τα αποκτηθέντα από τον νικημένο. Ύμνοι στην ειρήνη· αλλά, η ελληνική γλώσσα δεν αστειεύεται. Βγαλμένη καθώς είναι από τα πράγματα, περιέχει την αδυσώπητη, κι εν τέλει καθαρτήρια, αλήθεια. Η ειρήνη είναι ειρωνία. Και η έρις είναι το θηλυκό του έρως. Και η τελεία, φίλοι, δεν είναι μόνο το τελικό σήμα κάθε κειμένου, αλλά είναι συνάμα και το θηλυκό του Τέλειος.

_______________________________Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 31 Μαΐου 1997


ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ