HZ

Anadolu Alevi ve Bektaşi'liğinin temelini oluşturan, ona bir inanç kurumu niteliğini kazandıran imamlıktır. Bu kurum on iki imamla sınırlandırılmıştır. Bu kurum Ali'den başlar ve Muhammed Mehdi ile son bulur. Imamlar Ali' nin soyundan gelmedirler. Bu zatların ayrı ayrı olgunluk aşamaları ve ayrı ayrı özellikleri vardır. Dünyadaki bütün Alevi kurumlarının tek ortak yanı on iki imam sevgisidir. Sözlük anlamı ile imam; bir inanç topluluğunun öncüsü, başı, veya önderidir. O'nun varlığında dile gelen, biçimlenen inançlar o yolun veya tarikatın özünü oluşturur.

İslam düşüncesine göre imam; üstün nitelikleri taşıyan, Tanrı'ya yakın kimsedir. İslam'a göre ilk imam Peygamber HZ. Muhammed'tir. Zaten imamlık kavramı da Hz. Muhammed'le ortaya çıkmıştır. Bunu son veda konuşmasında Hz. Ali'yi yerine vekil yani imam tayin etmesiyle başladığını görmekteyiz.

Burada bir örnekleme de Halife Harun Reşit döneminde düzenlenen bir dini tartışmada (Bu tartışmaya bütün mezheplerin önderleri katılmış örneğin; imam Şafii, imam Hambeli, Bağdat ulaması Ibrahim Halit 'Hanefi mezhebinden ve Ehlibeyt düşmalığı ile ünlü' ve pek çokları) tartışanlarca ortaya atılan "imamlık kimin hakkı" ile ilgili soru gereği Hüsniye şu yanıt veriyor[1]

Peygamber'in vasisi, yardımcısı ve halifesi ve müslümanların imamı (önderi) olan zat, Hz.ibrahim peygamberin neslinden olup, babaları ve ecdadı asla puta tapmayan ve temizlik üzre doğmak, iman ve inancı doğru olmalı, marifet ve ilim sahibi olup kuvvet,nevsi ve esrarı ilahi gayb'tan haber vermeli. Güzel ahlaklı ve edepli olmalı. Dünyanın başlangıç ve sonu hakkında bilgisi olmalı.Sabır, bilim ve itaat'a alışkın olmalı. Şüpheden kaçına. iyilik seven ve cesur olmalı. ilmi'yle,mâsumi'yeti ile (günahsız olması ile) temizliği ile,hikmet ve takva'sı (arınmış olması) ile tanınmış olmalı. Kâfirler, zalimler, münafıklar (iki yüzlüler) ve cebbarlar (zulm sahipleri)nin yanında büyük ve azametli, heybetli olmalı. inananlar yanında kıymetli, arınanların yanında alçak gönüllü ve takvalı olarak bulumnması gerek. Sahip olduğu şeyi Tanrı yolunda harcamalı. Kur'ani Kerim'in müşkilat (zor yorumlanan ayetlerini) ve tahki katını (Hakiki anlamını) güzelce bilmeli. Her zaman yoksul ve perişan durumda olanlarla konuşmalı. Geçmiş ve gelecek hakkında insanlara haber vermeli.Tanrı'yı ve de peygamberini fazlasıyla sevmeli. Imamların nitelikleri böyle olmalıdır.

İmam Ali hakkında hem dost ve hem de düşman tarafından, Hem de Hz. Peygamber'den de pek çok hadisler rivayet edilmiştir. O, islam dinini ayakta tutmak için savaşların hepisinde müşrik ve münafıkları öldürüp asla savaştan kaçmamıştır. Peygaber ise O'nun bir kılıç vuruşunu, insanların ve cinlerin yaptıkları hayırdan üstün olduğunu açıklayarak O'nu göz nurum, amcamın oğlu ve kardeşim gibi sözlerle anmıştır.

Alevi'lere göre imam, üstün nitelikleri taşıyan, Tanrıya yakın kimsedir. Iste bu nitelikleri yüzünden insan-üstü yetki leri vardır.

Anadolu Alevi'lerine göre ise "imam" kavramı daha çok Hz. Ali ile başlar. Onun adı çevresinde oluşturulan bir inanç kurumunun temelini oluşturur. Bunlara göre "imam" insan-üstü nitelikleri taşıyan, Tanrı'ya yakınlığı bulunan kutsal kişidir. O'nun görevi, sadece toplumu yönetmek değil, o olgunluk mertebesinde(Kâmil insan) olduğundan Tanrı'ya en yakın kimsedir. Olgunluk derecesi bakımından en yüksek aşamadadır.işte bu nitelikleri ile imam, Tanrı'nın sevdiği kişidir. Bu yüzdendir ki eylemlerinden dolayı sorumlu tutulamaz. o ölümsüzdür,yücedir, Uludur. O'nun bütün buyruklarını yerine getirmek, izinden ayrılmamak inanç gereğidir. Tanrı katında kendisine inanan insanların suçlarının bağışlanması için tek aracı ve tek yardımcıdır.

Alevi'lerde tarikata girmek, yani yoloğlu olabilmek için on iki imam konusunda kesin inanç taşıması gerekir. Kısacası inançlı olunması için Ali ve Ali soyundan gelen on iki imam'ı sevmesi ve onlara inanması gerekir. Bu inancın başlangıcı ve yüce doruğu da Hz. Ali'dir.

Hz. Ali, HZ. Muhammed'in amcasının oğlu ve damadıdır. Yazılı kaynaklara göre 598 de doğmuştur. 661 yılında şehit edilmiştir. İslamiyeti ilk kabul edendir. Kendisine sağlığında cennet müjdelenen on kişiden biridir.[ aşere-i mübeşşere'den] Peygamber'e en yakın kişidir. Peygamber'in yaşadığı süre içinde o'nun yanından ayrılmamış, bütün savaşlara katılmış, üstün başarılar göstermiştir. Bu yüzden kendisine Tanrı'nın arslanı [eşedullah] ünvanı verilmiştir Bilgili, irfan sahibi oluşu nedeniyle, olayları derinlemesine inceler, onu geniş kapsamlı ve do_ru yorumlayan bir kişiliğe sahipti. Bu nedenle de kendisine [Arif-i Billah] denmiştir.

Hz. Ali'nin bu meziyetlerinin yanı sıra daha bir çok üstün meziyetleri vardır. Yani Hz.Ali yi_it, dürüst,bilgili,irfan sahibi olma özelliklerinin yanısıra, o, düzgün konuşan, Sözlerinin ölçülü ve etkileyici oluşu, şiir yazması, düz yazıda da çok başarılı oluşu ve Arapça'nın tüm inceliklerine sahip oluşu gibi meziyetler o'nu üstün kılmıştır. Zaten Aleviliğin rahat taraftar bulmasıda Hz. Ali'nin bu ve daha ileride değineceğim bir çok üstün niteliklerinden kaynaklanmıştır.

Hz. Ali Varoluş ötesi bir varlıktır. Muhammed ile Özdeştir.batini inanışına göre, Ali ile Muhammed Tanrı tarafından Adem'den önce, aynı ışık parçasından yaratılmışladır.[2] Bir başka deyişle, Ali adem soyundan değildir. Adem'de vücut bulmuş, varoluş ötesi bir melektir. Bu varoluş ötesi melek olarak, Muhamed'le eşittir. Bu Melek kişiliği önce Adem'e verilir. Ondan gelen soyun belirli bir halkasında meleksel yetenekler, günlük yaşamda fark edilmeyecek kadar azalmış olarak devralır. Tanrısal ışığın taşıyıcıları artık bedenlenmiş, ete ve kemiğe bürünmüştür.

Ayni görüş, Anadolu Alevilerinde de mevcuttur. Mitelojik söylenceye göre, yer gök tufanken, yani karalar yokken yeşil bir kubde bir nur vardı. Cebrail uzun dönüşlerden sora Tanrı'nın izniyle kubbeye konabildi. Ve oradaki nura bürünmüş kadına sordu."Siz kimsiniz. Kadın yanıtladı. Başımdaki taç Muhamed Mustafa, belimdeki kemer Ali el Murtaza, kulağımdaki küpeler Hasan ve Hüseyin, ben ise, Fatimat-ün Zehra" dedi. Yani bu meleksel olgu yeşil kubbede Hz. Muhammed ve Ehlibeyt' te mevcuttu.(alevi - Bektaşi şirinden, özelikle Harabi'nin şiirlerinde)

Yukarıdaki Muhammed ve Ali'in Meleksel olgusu ile ilgili olarak, Pr, De Jong, "Yazı ve Resimlerin Dili ile ALi"

adlı konferasta Hz. Ali'nin doğumu ile ilğili olarak ; “Hz. Ali'nin annesi Fatima Ali'ye hamile kaldı. Bunu duyan Hz. Muhammed , Ali'nin doğumu süresince Fadime'ye yardım ediyordu. O Ali'nin doğumunun tüm sorumluluğunu üstlenmişti. Hz.Muhammed her gün yengesi Fatima'ya uğruyor ve durumu öğreniyordu.Hz. Muhammed'din bu 5geliş gidişinde Kimsenin önünden ayağa kalkmayan Fatima. Hz. Muhammed'din önünde istemese dahi kalkmak zorunda kalıyordu. Bu durun Ali'nin doğumuna kadar devam ediyordu. Bu durumun nedeni Fatima'ya sorulduğundan, Bilmiyorum. Ben kalkmak istemesemde karnımdaki bebek ayaklarını karnıma dayıyor ve beni zorunlu olarak ayağa kaldırıyor. Diyor. Ve nihayet doğum günü geliyor. Fatima'yı doğum yapmak üzere kâbeye götürüyor.Üstünden kapıyı kilitliyor. Hz. Muhammed kendisi de geçip kapının önünde bekliyor. üç gün sora kapı açılıyor. Fatima kucağında bebek Ali ile görünüyor. Hz. Muhammed kalkıyor, yengesine doğru yürüyor. Bebek Ali'nin yanına geldi_i zaman, bebek Ali Annesinin kollarında doğruluyor ve Hz. Muhammedi selamlıyor.

Yine aynı konuşmasında; Bir gün Muhammed peygamberliğini ilan etmek için akrabalarını topluyor. Onlara yemek yediriyor. Yemekten sonra akrabalarına, kendisine vahinin geldiğini, kendisinin Allah'ın elçisi olduğunu ve nanmalarını söylüyor. Akrabaları;"Bizim Muhammed delirdi" diyorlar. Muhammed üzülüyor. Oyuncakları ile oynamakta olan beş yaşındaki Ali, oyuncaklarını bırakıyor ve akrabalarına dönerek;"Ben Muhammed'in Allah'ın elçisi olduğuna inanıyorum. Sizde inanmalısınız" diyor. Bunun üzerine akrabaları Hz. Muhammed'e bihat ediyor ve ona inanarak Peygamberliğini ilan ediyorlar.

Pr. De Jong ve Batiniler ve Anadolu Alevi'lerin anlatımlarına baktığımızda ilahi bir gücün varlığını görmekteyiz. Akraba olan Ali ve Muhammed varoluş ötesine aittirler. öyle ise, bu ışık parçası büyük babalarına, oradan da ikiye bölünerek babalarına bölünmüştür. Bu ışık Hz. Muhammed'ten Kızı hz.Fatma'ya oradan da torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'e, Hz. Ali'den de oğulları Hz.Hasan ve Hz. Hüseyin'e geçmiştir. Çünkü Hz. Muhammed bir hadisi şe-

rif'inde ve Kur'an da belirtildiği gibi "Benim soyum Hz. Fatma'dan devam edecektir" demiştir.

İşte bu ışık , Hz. Hasan ve HZ. Hüseyin aracılığı ile on iki imama intikal etmiştir. Bunun sonucu olarakta insan kimli_indeki meleksel güç ortaya çıkmıştır. Yani Hz. Ali Meleksel yetenekler potasında yoğrulmuştur. Yani bu ilahi ve meleksel yetekler onda vardır. "Konuşan Kur'an" olarak Ali, Yazılmış. Bütün Kutsal kitaplardan daha Kutsaldır.

Bir çok hadis'te görmekteyiz ki bu meleksel güç ve yetenekler, Hz. Muhammed aracılığıyla zerrecikler halinde Hz. Ali'ye verildiğini, Aliyi bilgili ve konuşn Kur'an haline getirdiği yazılmaktadır. Buradaki anlatımla yola çıkarsak, Hz.Ali ve Muhammed özdeştir. Aynı kademededirler.Bu yoruma birazda "Konuşan Kur'an olarak Ali" kavramından hareketle Anadolu Aleviliği'nin felsefi düşüncesini oluşturan Radikal Batini'lerin Kur'anı yorumlayış durumuna bakmakta yarar vardır.Radikal Batini'cilik, Kur'anı Hz.Muhammed'in Meleksel bilgileri olarak açıklamaktadır. Bu açıklamalarını mürütlerine şu yollarla aktarmıştır.

a) Ayetler şeklinde. [Vecd durumundayken eski Arap şiir sanatı ve veznindeki konuşmaları.]

b) Düz yazı olarak. [Hz.Muhammed burada yüksek bilgisini basit bir insan olarak değil, bir melek olarak aktarmaktadır.]

Böylece Peygamber'in mürütleri bu bilgilerin bir kısmını alırken, Hz.Ali, Hz.Muhammed'in bütün bilgilerini almıştır. Ali olmasaydı İslama inananlar mutlaka yollarını şaşırırladı. Bunun içindir ki Hz.Ali "Konuşan Kur'andır".

Hz. Ali, Hz.Muhammed'in çarpıtılmış ayetlerini içeren, Osman Kur'anından daha kutsaldır. Burada da görüldüğü gibi, Radikal Batini'cilik bir çok şeyi çok açık olarak söylemişlerdir.

Birince neden olarak; Osman'ın Kur'anı, Hz.Muhammed'in Ayetlerinin çarpıtılmış şekli olduğu için mevcut Kur'an redediliyor.

İkici bir neden olarak ta; Ali ile ilgili bölümlerin, Osman kur'anından çıkarılmış olması.

Üçüncü bir neden ise; Hz.Muhammed'in demokratik, hümanist ve eşit paylaşımcı düşüncelerinin Osman'nın Kur'anında yer almaması.

Batinilere göre; Osman'ın Kur'anı çarpıtırılmış bir kurandır. Kura'nın derlenmesi sırasında önemli bölümler, özellikle Ali ile ilgili bölümler, Hz.Muhammed'in demokratik ve hümanist görüşlerini içeren bölümler bilerek alınmamıştır. Geriye kalan kısımlar ise, temasal ve kronolojik olarakta bir kaosa çevrilmiş, anlamını bütünüyle değiştirecek bir çerçeve içine sokulmuştur. Bununla yetinilmemiş Emevi Hanedanlığı, Osman Kur'anının dilinde de çarpıtmalar yapmıştır. Şimdiki Kur'an, Osman ve emeviler tarafından özsel ve dinsel olarak değiştirilmiş, bir Kur'andır. Öyle ise, Hz. Muhammed'in ayetlerini içeren meleksel bilgilerden oluşan kutsal Kur'an mevcut değildir. Buna göre kutsal kitap Ali'dir. Dolayısıyla imam'lardır. Şayet imam mevcut değilse, olgunluk derecesine erişmiş "Kamil İnsan'dır."

Kamil insan'ın Alevi-Bektaşi'likteki anlamına daha sonra değineceğim. Yani insanlar her hanği bir "kutsal kitaba değil, yaşayan imam'a veya yaşayan kamil insan'a yönelmelidir. Yaşayan kamil insan, Muhammed'in meleksel bilgilerine hakim olan, Ali'nin bilgilerini taşıyandır.

Batiniliğin bu bakış açısı ile baktığımızda, Anadolu Aleviliğinde de aynı savı görmekteyiz. Anadolu Aleviliği'nde de Kur'an için hilefet doğmuş, Osman'nın Kur'anı rededilmiştir. Yani İslamın koyduğu zorunlu ve yasakçı şart ve kurallara uyulmamıştır. Aleviler onu, her zaman Arap uydurması, Emevi düzmecesi olarak yorumlamışlar. Örneğin; beş vakit namaz, Ramazan orucu, haram olarak gördüğü yiyecek ve içecek, cami. kısacası, şeriat denen tüm kuralları red etmişlerdir. Daha açıkcası; H.Bektaşi Veli'yi "Mürşüdü Kâmil" olarak görmüş ve onun öğretisi doğrultusunda, onun koyduğu kurallarla inancını bugünlere denk sürdürmüşlerdir. İleri sürülen savların daha iyi alaşılabilmesi için yukarıda bahsi geçen "Südür" ve "Kâmil insan" düşücesine açıklık getirmek için bu kavramlara değinmeden edemeyiz. Adı geçen kavramları şu nedenle önemli buluyorum. Çünkü bu kavramlar Aleviliğin inanç olarak temelini oluşturuyor.

1. Südür teorisi (Bütün varlıkların Tanrıdan, ondan bir şey eksilmeksizin çıkması.)

4. Şeriatın reddi. (Onun yerine eski Anadolu halklarının kurallarını geçerli kılmak.)

Alevi'lerin Ali Aşkı; bütün müslümanlarca benimsenir. fakat onlar bir yanlış saplantıya kapılarak Alevi'lerin Ali'yi Tanrı'laştırdığını söylemektedirler. Halbuki daha önce de söylediğim gibi böyle bir şey yoktur. Alevi'lerin söylemek istediği, Ali'nin Muhammedin meleksel bilgilerini alması ve o'nun islam tarafından kabul edilen, yiğitlik (Tanrı'nın Aslanı), bilgilik (Arif-i billah), bağlılık (Sadık) gibi özelliklerinden dolayı, Ali'yi tanrı'ya en yakın kişi olarak görmeleri onların Ali'yi tanrılaştırdığı anlamı vermiyor. Alevilerin, Suni İslamın ileri sürdüğü şeriat'a en küçük ayrıntısına kadar uyulmasının tanrı tarafından emradildiğini söyledikleri ibadet ve davranış biçimlerine karşı olamalarından dolayı, Alevi'lere bir dizi iftirayı da beraberinden getirmiştir. Örneğin mum söndürme. Ana-bacıyı

tanımama gibi. Çünkü bunlar, Alevilerin uyguladığı uyulmasını zorunlu gördüğü Südür ve Kamil İnsans söylemlerinden veya kavramlarından ne söylenmek istendiğini bilmemelerinden kaynaklanmaktadır. Hiç bir toplum kuralsız yönetilemez. Suni İslam, şeriat kurallarına göre yönetildiği gibi, bir başka inanç, veya toplum da kendi kurallarına göre yönetilmek durumumdadır. Önceğin, eski Türk Şemanizm'inin veya Selçuklular döneminde oluşturulan kuralların var olması ve bu toplumların kendi kurallarına göre yönetilmeleri gibi. İnsanlığın var olup toplluklar haline gelmesinden günümüze dek, kuralları olmayan bir toplum, bir dini topluluk, bir kült topluluğu yoktur. Demek ki her topluluğun kendilerine göre iyi veya kötü kuralları vardır. Bu kurallara bağlı olarak yönetilmişlerdir. Bunun içindir ki; Suniler'in ileri sürdüğü, Alevilerde anarşinin, haddini bilmezliğin, ahlaksızlığın hüküm sürdüğü fikri, tarihsel olarak saçmadır. Bu saçma düşünceleri ile onların Tanrı'nın koyduğu kurallar olarak gördükleri ve değiştirmesi mümkün olmayan şeriat kurallarına, Alevilerin uydurma olarak gördüğü bu kurallara uymamaları nedeniyle isnat edilmiştir. İbadet zorunluluğunun olmaması, hiç bir ibadetin yapılmaması anlamına gelmez.Burada birbirinden ayırt edilmesi gereken bireysel ibadetle ile bir topluluğun kollektif ibadetidir. Bireysel ibadette, kişinin istediği biçimde uygulayabileceği son derece özgür bir ibadet biçimidir. İşte Alevilerin ileri sürdüğü ibadet biçimi de budur. Yani kişi istediği biçimde özgürce ve kendi yorumuna, biçimine göre ibadet etmesidir.Buna karşılık topluluk ibadetinin kollektif yapısından çıkarmak, Kişiye vereilecek ağır bir ceza, bir sosyal tecrit, toplumdan ihraç alamına gelebilir. Yani ibadetin sevecenliği ve istiyerek yapılması zora dayalı, katı kurallı ve şekilci olmasına karşı çıkılmaktadır. Yoksa ibadetin yapılmasına değil. Örneğin Namaz kılmada ki şekilcilik gibi.

Diğer bir anlaşmazlık konusu da şeriatın yanında Suni İslam için bağlayıcı olan ve aynen uygulanması gereken bir sey daha vardır. o da Peygamber'in uyulması gerektiğini söylediği yada davranış olarak ortaya koyduğu kurallardır Yani sünnet. Suni İslama göre en büyük sevap, emredilen davranış kurallarına en küçük ayrıntısına kadar uymaktır. Burada rahatlıkla şunu görmekteyiz. Bu kurallar her ne şekilde olursa olsun, yani yanlışta olsa uyulmasının zorunlu olduğu savunulmaktadır. Bu sav, düşünen bir insan için körüne inanmak ve mantıksız bir uygulama veya sav olduğudur. İnsan aklı ve mantığı ile bağdaşmayan bir uygulama ve icraat doğru değildir. Bu ilke Suni İslam tarafından da kabul edilmekte. Çünkü İslam Dini “mantık dinidir” deniyor. Diğer taraftan da kurallara en ufak detayına kadar teredütsüz uyma isteniyor. Bunun mantıkla hiçbir ilgisi yoktur. Olsa olsa mantıksızca, gözleri kapalı, kulakları sağır bir şekilde uymaktır. Diğer bir yanlışı da bireyin hareket serbestliğini yok eder. Bu uygulamaya göre kişi kendi özgür iradesini kullanamaz.

Diğer bir yönüde, kişilerin veya o günün toplumun yönetimi veye yönlendirilmesi için konan kuralların, Tanrı'nın kuralları olarak görmek, bu kuralların değiştirilmsi veya çağdaşlaştırılması, güncelleştirilmesi yasaklanmıştır. Bu kurallar belli kalıplar içine konmuş ve şekillendirilmiştir.

Alevilik- Bektaşi'likte insana daha hoş görülü, daha sevencen ve istekle yaklaşılmıştır. Bu bir anlamda SÜDÜR" (oluşum,türüm) ve "KAMİL İNSAN" teorileri ile olmuştur. Şayet Tanrı, insanların bütün davranışlarını emirle düzenlemiş olsaydı, bu, insanların ve varlıkların amaçsız, hayvanlardan daha az değerli yaratıklar oldukları anlamına gelirdi. Oysa tam tersine, insan her zaman iyinin ve kötünün ayırdına varabilmiştir. Tanrı'ın, sosyal yaşamın ve ibadet kurallarını belirlemeye ihtiyacı yoktur. Bunları yapmak onu yüceltmez. Toplumları yöneten ve yönlendiren kuralları insanlar belirler. Bunu son aşamada Kâmil İnsan'nın kendisi yapmak zorundadır. Tanrı'nın sadece, Tanrı-doğa-insan ilişkisini, gerçekten insan için gerekli dini doğmaları açık bir şekilde ortaya koymaya ihtiyacı vardır.

Hz. Muhammed bir Kâmil İnsan olarak Medine'de müslümanların uyacağı toplumsal kuralları belirlemiştir. Bu amaçla kitleler ve mürüdleri ile tartışma ve danışma toplantıları yapmış, fakat son kararları daima kendisi vermiştır.

İsmaili /Fatimi’ler iyinin ve kötünün üzerinde olan Kâmil İnsan teorisini geliştirdiler. Fatimi imamlar da birer Kamil insandı. İmam mevkiinde ve yaptırım gücü açısında Peygamber Muhammed ile eşit konumdaydı. İmamın yeniden doğuşu, peygamberin yeniden vücut buluşuydu. Bu imam teorisi ile insan yenilikler yapabilir. Medine tarzı sofu, dünya zevklerinden uzak yaşam biçimini aşabilir ve gerktiğinde şeriat kurallarını kaldırıp atabilirdi.

Yine bir Kâmil insan olarak H.Bektaşi Veli, Selçuklar döneminde, Anadolu Alevilerinin uyacakları ( geleneksel yaşamlarını ve eski Türk Şemanizm'ini göz önünde tutarak) toplum için gerekli gördüğü kuralları belirlemiştir. Bu kurallar içinde eski şeriat kurallarını içeren, ibadet yöntemleri de vardır.

* Tanrı kendisini, olagan dışı insanda, insan üstü insanda, Kâmil insanda gösterir.(kendisini ifade eder).

· Tanrı insanın içinde olduğundan, özellikle insan siması (Yüzü) Tanrı'nın özelliklerini yansıtır. Düşünce, irade,

* Gerçek ibadet,insanın düşüncelerini, kendisi üzerinde yoğunlaştırmasıdır. Çünkü Tanrı insanın içindedir. Bu nedenle insanın, kendisi dışında bir objeye yönelik, düzenli ibadet görevini yerine getirmek için, ibadetin öznel ve nesnel sebepleri kalmadığından, gereksizdir.

* Saf bir ruh olarak insanın düşünme gücü meleklerden daha azdır. Fakat bir bedene sahip olduğu için, meleklerden daha fazla düşünme gücüne ulaşabilme şansı vardır.

* Bu nedenle, ruhsal olarak gelişebilmek ve melekleri aşabilmek için, insan bedeninin ve ruhun bütün olanaklarını kulanabilmelidir. İnsan ancak bedinin ve ruhun bütünleşmesi ile Kâmil insan olabilir.

* Kâmil insanda Tanrı, evrende kendi bilincine varmanın en yüksek noktasına ulaşır ve kendi kendisini izler.

* Yaratılmış bütün varlıklar devasa bir devirle Tanrı'ya geri dönerler ve asıl Tanrı, gerçek Tanrı tarafından özümsenirler. Her devir sonrasında Tanrı, daha fazla kendi bilincine varır, deneyim kazanır ve kendisini tanır.

* Kadın ve erkek eşittir. Bu nedenle, Ayin-i Cemlerde kadın ve erkeğin birlikte yaptığı Semah, Tanrı hizmetinde değerli bir ibadettir.

Yukarıda saymaya çalıştığım değişimlerden ötürü, Anadolu Aleviliği bu güne dek, Suni İslamın hedefi durumana gelmiştir. Anadolu Aleviliği, kendi inanç kurallarını uyguladığı için, şeriat kurallarını terk etmiştir. Onları doğru bulmamıştır. Bu yüzden de Suni islamca horlanmış, iftiraya uğratılmış, dinsiz olarak görülmüştür.

Sıradan bir Alevi için, Ali'ye inanmak, şeriat'ın baskısından ve yükünden kurtulmak olmuştur. (oruç tutmamız gerekmez. Ali bizim için tutmuş.) Anadolu Alevi'lerinden pek çoğu yüzyıllarca bu sologanı kullandı. Bu sologan pek çok yanlışı birlikte getirdi. Yani Hz. Ali'nin sofuca yaşamış olması, onun aç kalmasını, oruç tutmaması, yoksul giysiler içinde dolaşması ve sonsuz duaları kesinlikle taklit edilmemelidir. O bunu imam olma özelliği nedeniyle yapmıştır. Çünkü bedenin isteklerini denetim altına alma gücüne sahipti. Ona bu gücü veren şey, kendi sinin Tanrı'nın ışığından yaratılmış olması. Yani "Varoluş Ötesi" bir varlık olmasıdır.[3] İmam Ali kendisinin uyguladığı sofu yaşamın taklit edilmesini yasaklamıştır.

Anadolu Alevi - Bektaşilere göre; "Konuşan Kur'an olarak Ali" aşağıdaki bilgilere sahiptir. Anadolu Alevileri de hemen hemen Batiniliğin Kur'anı yorumlayışı gibi yorumlamışlardır. Onlarda;

a) Muhammed'in vecd durumunda söylediği dinsel sözlerin bilgisi, Suni İslamca Kur'an olarak tanımlanır.)

b) Muhammed'in yol arkadaşlarına verdiği düz yazı şeklindeki değerli bilgiler. (Peygamber bunlara varoluş ötesi bir melek varlığı, Tanrı'nın ışık varlığı olma özelliğine sahiptir.) Muhammed bir hadisinde, Adem yaratılmadan önce, tanrının bir ışık varlığı olarak, tanrı'nın ışığında yaratıldığını söyler.( A.J. Driel) Ali de her zaman Muhammed ve yol arkadaşları ile birlikteydi.

c) Muhammed tarafından sadece Ali'ye verilmiş gizli bilgiler.(Daha önce de belirtmiştim) Muhammed, meleksel bilgilerini Aliye, zerrecikler halinde verdi. Demek ki Ali, Muhammed'in tüm bilgilerine sahipti. Ayrıca kendisi tıpkı Muhammed gibi,tanrının ışığından yaratılmıştı. İkiside ayni ışık demetinden yaratılmışlardır. Yani Muhammed ve Ali bilgi ve şahsiyet olarak eşittir. Yani bu Tanrı'sal ışık dedelerine, sonra da ikiye bölünerek babalarına, oradan da kendilerine ve yine Hz. Fatima ve Ali'de birleşerek onlardan on bir imama geçer. Bunlar, imam Hasan, imam Hüseyin, imam Zeynel Abidin. imam Bakır, imam Cafer-i Sadık, imam Musa-i Kazim, imam Aliriza, imam Taki, imam Naki, imam Hasanül Askeri, imam Muhammed Mehdi'ye aktarılır. Böylece Anadolu Alevili'ğine göre, Hz. Ali ulu bir ağaç, on bir imam da dallarıdır. Hz. Muhammed'te bu ulu ağacın toprak altındaki kökleridir.

Onlara göre; Hz.Ali yüksek bilgiler açışında(ışık varlı-ının bilgileri) Muhammed ile ayni sevyededir. İnsansal bilgileri açısından da bir dil uzmanı, bir bilim adamı, askeri uzman, savaş adamı olarak ta Hz.Muhammed ile kendi zamanındaki diğer ulamayi aşmıştır. Hz.Ali doğma anlamıyla Hz.Muhammed’le eşittir. Çünkü Hz.Muhammed peygamberlik avantajını yüksek "insansal" bilgisi ile denk gelmektedir. Hz.Ali'nin bu vasfı Hz.Muhammed'in yanındaki diğer insanları rahatsız etmiştir.

Birazda HZ.Ali'nin diğer kutsal özelliklerine bakalım: Aleviler, genel olarak hz.Ali'yi gerçek Kâbe olarak kabul etmektedirler. Bunun içindir ki ibadet Mekke istikametine dönülerek yapılmamalıdır. Çünkü Hz.Ali Tanrı'nın gerçek evidir.(Beytullah) Bu nedenle bir Alevi için Hac'a gitmek diye bir zorunluluğu yoktur. Ali'yi, Tanrı'nın aynası, yer Yüzündeki açıklaması olarak görülür. Burada bir yanlış anlaşılmayı önlemek açısın dan, Suni İslamın ileri sürdüğü "Aleviler, Ali'yi Allah olarak görüyorlar" savsatasına değinmek istiyorum.

Alevilerin ileri sürdüğü, Ali Tanrı'nın protipi’dir. Tanrı'nın yeryüzündeki açılımıdır, kavramındaki anlam, Ali'yi tanrı'laştırmak değil, tarı'nın insanda görünümü "Hak beni ademde, Mümünün Kalbinde" gibi kavramlar nedeniyle söylenmiştir. İşte yukarıdaki deyimlerdende anlaşılacağı gibi tanrı'yı Ali de görmektedirler. Hiç bir Alevi, Suni İslamın söylediği gibi Ali'yi Allah olarak görmemektedirler. Her Alevi bilmektedir ki , Ali'de yaratılmıştır. Ozan bu konuya şöyle katılıyor, "Yaratılanı severim, Yaratandan ötürü" söyleminde, aynı anlamı gelmektedir. Kamil insan olanın Yeteneklerinden, bilgisinden kaynaklanan bir sıfattır.

Hz.Ali, Kamil insan prototipidir. Böylesi bir kişiliğe sahip olması nedeniyle, yeryüzündeki ve gökyüzündeki her şeyi bilir. ( Ş. Rasi ) Ali'nin bu meziyeti, Hz.Muhammed'in Mirac'a çıkışı ve Kırklar Cemi'ne uğraması sırasında, Kırklar'ın kimler olduğunu sorduğunda. Hz.Ali."Bize Kırklar deniyor." Ulunuz kim? "Küçüğümüz büyük, büyüğümüz küçük, Birimiz kırk, Kırkımız bir." Nişanınız nedir? Ali ustura ile kolunu kesti. kırkından da kan aktı. Daha sonra Muhammed Selman'ın getirdiği üzüm tanesini ezdi ve suyunu içti mest oldu. Sonra Semah döndü.

Alevi'lerin iddialarına göre bu gerçek, bilerek Osman'ın Kur'anına alınmamıştır. Onlara göre Muhammed'in Mirac'ı, bir ermişin ilahi yolculuğudur. Muhammed'in Meleksel bilgilerini içeren esas kur'anındaki Hz.Ali ile ilgili 400 den fazla metin Osman'ın Kur'anında yer almadığı kanısı hemen hemen tüm Alevi'lerce ileri sürülmektedir. Bu tasfiye olayında sadece üstü kapalı bazı pasajlar bırakılmıştır.

Ali, bu üstün bilgisilerinin yanı sıra muazzam güçlere de sahipti. Örneğin; Hayber Kalesinin demir kapısını yerinden sökerek kalkan gibi kullanması, çölde su kaynağını gizleyen büyük bir kaya parçasının yerinden kaldırması, Kendi ölüsünün kendisince taşınması gibi daha nice meziyetleri miteolojik anlamda sıralamak mümkündür.

Hz.Muhammed'in hedefi kendi kabilesinin kültürel,politik ve toplumsal kurallarına sıkı sıkıya bağlı sınıflı bir toplumu, adım adım kardeşçe, eşit paylaşımcı, sosyal adeletli bir yapıya dönüştürmekti. Düşünce olarak mümkündü. Pratikte mümkün görünmeyen bu düşüncenin önündeki engelleri olarak, Hz.Muhammed'in yaşadığı dönemde bu düşüncenin hayata geçirilmesinin koşulları yoktu. Bir diğer etkende, toplumun alışkanlıklarını bertaraf etmede ihtiyaç duyduğu zenginlerin desteğinden yoksundu. Çünkü o günün zengileri olan (Ebu Bekir, Ömer, Osman) bu düşünceyi engelliyorladı. Bütün bu engellemelere rağmen Hz.Muhammed zamanında insancıl, Sosyalist bir toplum oluşumunun temeli atılmıştır. Bu düşüncenin geliştirilip hayata geçirilmesi, Ali'ye kalmıştı. Tarihi gerçeklerden biliyoruz ki, Hz.Muhammed'in ölümü ile yukrıda adlarını yazdığım (Ebu Bekir,Ömer, Osman) gibi zenginler ve o günün ileri gelenleri, Muhammedin cenazesini unutup onunla bile ilgilenmeden hilafeti ele geçirmenin pazarlıklarını yaptılar. Bunuda başardılar. Hilafetin Hz.Ali'ye verilmesi gerekirken, Hz.Muhammed'din sağlığında defalarca açıklamış olamasına rağmen Ali'nin bu hakkını gasp ederek hilafeti ellerine geçirdiler. Bundan sonra İslam içinde huzursuzluk başlamıştır. Bunun nedeni de saltanatı eline geçiren Emeviler dönemi ve daha sonra da hilafeti ellerine geçiren Abbasiler dönemi, başından sonuna kadar adil olmayan uygulamalarla doludur. İşte bu noktada radikal Batini'lerin sologanı "Ali'siz İslam olmazdı.” Ancak onun demokrat, sosyal adaletli ve humanist idaellere ve hedeflere sahip olduğuna inanılıyordu.

Hz.Ali kitlelerin kendi kendilerini yönetmelerini istiyordu. Bu ilkeyi uygulayabilmek içinde, şeriatın tabu olmaktan çıkması, hiç bir kuralın konulmaması ve kitlelerin uymayı vaad ettikleri kuralların kendilerince seçilmesi ile mümkün olabilirdi. Ali'nin ve imamların görevleri sadece dini doğmaların doğru uygulamalarını sağlamalılar. Her birey temel insan haklarına ve temel özgürlüklere sahiptir. Kendi ibadet şeklini özgürce belirler. Hayat tarzını istediği şekilde özgürce seçebilir. Kendi evinde dört duvar içinde ne yaptığı ise onun kendi sorunudur. Her birey kendi inancını seçebilir. İnancı için cezalandırılamaz. İnsanlar sofuca bir yaşam tarzına zorlanamazlar. Devlet yönetimi, kitlelerin yaşam tarzı yükseldikçe, sofuca hayat tarzını yumuşatmalıdır. Devletin hedefi, insanları hangi dinden, ırktan, hangi sosyal grup ve tabakadan olursa olsun, herkes için eşit ve refah devleti olmayı hedeflemelidir.

Hz.Ali, bu amaçla büyük üretim araçlarını toplumun mülkiyetine geçirmek, herkesin malı yapmak istiyordu. Bu nedenle diyoruzki, Hz.Ali iyi bir demokrat, sosyalist ve iyi bir hümanist'ti

Hz.Ali hakında bu güne kadar kapsamlı bir biyografi yazılmamıştır. yazılanların çoğu miteolojik metinlerden oluşur. Yalnız bildiğimiz kadarıyla Hz.Ali, Hz.Muhammed'in meşru halefi olduğu ve onun zamanında bütün savaşlara katıldığı, bunların hepsinde başarılı olduğunu görmekteyiz. Ali, Hz. Muhammed'in ölümünden (632) sonra, bir süre yönetimden uzak kalmıştır. Bu süre içinde ne yaptığı kesin olarak bilinmemektedir. Hz.Ali 656 yılında iktidara geldi. Bu iktidar süresi 661 yılı, Ramazan ayında bir Harici tarafından ölümcül bir kılıç darbesi ile şehit edilişi ile son buldu. Ali , bütün hayatı boyunca yoksul bir yaşam sürmüştür. Bazı kaynaklardan edindiğimiz bilgiler ışığında O'nun iktidarı elinde tutan ve kendilerini zorla halife seçtiren Ebubekir, Ömer ve Osman'a karşı çetin mücadele verdiğini okumaktayız. Halifeler dönemi onun için en zor dönemler olarak islam tarihine geçmiştir. Çünkü onun mal varlıklarına el konmuştu. Bu sürüven kendisinin halife olmasına kadar devam etmiştir.

Ali, konuşmalarında herkes için temel insan hak ve özgürlüklerini savunan ilk teorisyenlerden biridir. Bu söyleme ve bakış açısına bir çok araştırmacının araştımalarında görmekteyiz. Kendi döneminde (656-661) genel inanç ve fikir özgürlüğünü, kitlelerin kendi kendisini yönetme hakkını benimsiyor. Ceza yöntemi olarak da kendinden önceki halifelerin koyduğu el kesme ve iskence edilmesini yasaklıyor. Ali'ye göre ölüme mahküm edilmiş bir suçlunun infazı çabuk ve ağrısız olmalı.[4]

Hz.Ali, kendi kendini yöneten kitlelerin danışmanı olmak istiyor.[5] Hz.Ali, din ve politikanın ayrılması gerektiğini savunan ilk teorisyen ve uygulayandır.Yani Cumhuriyetimizin temel ilkerinden olan "LAİKLİK" kavramı o günün koşullarında kendi halefeliği döneminde ilk kez uygulamaya koyandr. Çünkü Hz.Ali, İnanç ve fikir özgürlüğüne önem veriyordu. Bu ilkeli hareketi pek çok yazar ve araştırmacı tarafından dile getirilmiştir. Hz.Ali'nin getirdiği bu değişimler, O'nun ölümünden sanra özgürlükleri savunan gurupların radikal çıkışlarını da birlikte getirdi.

Emevi ve Abasilerler dönemlerine baktığımızda, güney Irak'tan büyük toprak parçaları, Hindistan ve doğu Afrika'dan ise çiftçi köleler alındı. Pers ve Bizans kültür çevresinden gelen bu insanlar bir süre sonra ayaklanarak güney Irak'ın bataklık bölgelerinde ve körfezin korsan sahillerinde demokratik, eşit paylaşımcı kominler oluşturdular. Bu kominler Bağdat'taki Abası hilafetine karşı yaklaşık I.S. 800 den 1000 yıllarına kadar kendilerini sürekli olarak savunma temelinde savaşta bulmuşlardır.

Türk göçebeler açısından bakıldığında ise, onların kedi yurtlarında getirdikleri sağlam bir sosyal sistemleri vardı. Özellikle kadınlar belirli özgürlüklere sahiptiler. Örneğin, zorunlu baş örtüsü, cinsiyet ayırımı yoktu. Kadınlar erkeklerin karşısına rahatlıkla çıkabiliyorlardı. Türk göçebeler, Kendi anayurtlarından göçedip batıya ve güneybatıya gittikleri zaman, İslam kültürü çevresine girdiler ve İslamiyet’i kabul ettiler. Fakat onların kabül ettiği İslamiyet, katı kurallı Suni İslam değil, tam tersine içinde Araik, Şemanist unsurları barındıran ve geliştiren fantazi olarak zengin

canlı ve elastiği bir dervişliktir. Bu dervişlik: islam ve ortadoks dervişlerince tanrının yasakladığı ve men ettiği şeylere uzak kalmak ve şeriat kurallarına harfiyen uymak zorunluğu varken, Alevi-Bektaşi dervişleri bu yasaklara uymamış ve onların haram gördükleri seylerin helal olduğunu savunduklarını görmekteyiz. Yani Ali'nin koyduğu "Kuralları kendileri belirler" ilkesini uygulamışlardır.

1. Ali (599-661)Takma adı Haydar (Aslan). Mekke'de doğdu. Irak'ın Küfe şehrinde şehit edildi. Hz. Muhammed'in amcasının oğlu ve damadıdır. On İki İmam'ların içinde sadece o halifelik yaptı. (656-661)

2. İmam Hasan (624-6 ) Medine'de doğdu. Hz. Ali'nin büyük oğludur. Babası ile birlikte Irak'ta beş yıl kaldı. Muaviye saltanatına karşı direndiği için, Muaviyenin teşfiki ile karısı tarafından zehirlenerek Medine'de öldürüldü.

İmam Ali'nin ikinci oğludur. Medine'de doğdu. Babası ile birlikte Irak'ta beş yıl kaldı. Sora Medine'ye yerleşti. Halifeliğii ele geçirme girişimi, Küfe'lilerin ihanet etmesi nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı. 70 kişiden oluşan kafilesi ile Kerbela'da şehit edildi. 10 Ekim 680

İmam .Hüseyin'nin en küçük oğludur. Medine’de doğdu. Babası ve dedesi Hz.Ali ile birlikte Irak'ta üç yıl kaldı. Sora Medine'ye yerleşti.Kerbela'da bir kaç çocuk ve kadınla birlikte sağ kurtuldu. Çünkü o hasta olduğu için savaşa katılmadı. Daha sonraları Medine'de, politika dışinda bırakılarak yaşamını sürdürdü.

İmam Zeynel Abidin'in oğludur. Medine'de doğdu. orada öldü. Babasından daha aktif oldu. Alevi'lerin görüşlerini kuvvetlendiren, bir teorisyendir. Hatta kendisine Alevilik doktorininin sahibi olduğu da söylenmektedir. Bu yaklaşımlarına bakacak olursak;

* Bugünkü Kur'an biçim ve nitelik olarak Muhammed'in gerçek Kur'anından farklıdır.

* Peygamber kesinlikle okuma yazma bilmez bir cahil değil, aksine 70 dile yazılı ve sözlü olarak hakimdi. her kim O'nu cahil olarak tanımlarsa kafirdir.

* On ikinci imam Mehdi tekrar döndüğünde Mekke'deki Kabe'yi yıkacaktır. Çünkü Kâbe bulunması gereken yerde değildir.

* O önemli bir hadis yazıcısıydı. O dönemlerde tuttuğu notlar, daha soradan kitaplara geçmiştir. O'nun bu notları ve hadisleri İslam'ın gelişmesine, yeni akımların oluşmasına son derce önemli rol oynamıştır.

İmam Bakır'ın oğludur. Medine'de doğdu. Abasi helifesine karşı geldiği ve onları kabullenmediği için sürekli göz hapsinde tutuldu. Hukuk okulunu kurdu. Bir çok öğrenci yetiştirdi. Mezhep kurucuları olarak görülen Hambeli, Maliki ve Şafii öğrencileri arasında oldukları söylenmektedir. Alevi'lerce Caferi Mezhebinin kurucusu olarak görülmektedir. İslam dünyası onu bilim adamı olarak tanımaktadır.Yaşamını Medine'de sürdüren imam Cafer-i Sadık orada öldü.

İmam Cafer-i Sadık'ın oğludur. Medine'de doğdu. Abasi'ler döneminde yönetim şeklinin ve yönetim kadrosunun kendisince değiştirmek, şeriat kurallarının yeniden düzenlemek istemine karşı çıkıldığı için, halifeliği red etti. Bu ve buna benzer çıkışları nedeniyle ömrü boyunca göz hapsinde tutuldu. Sürgün edildiği Irak'ın bir kasabasında öldü.

İmam Musa Kazim'in oğludur. Medine'de doğdu. Halifeliği redetti. Sakin hayat sürdü. Kuzey İran'ın -Tus kentinde öldü.

Ali Rıza'nın oğludur. Medine'de doğdu. Bağdat'ta sakin hayat sürerek öldü

İmam Taki'nin oğludur. Medine'de doğdu. Yaşamı boyunca bilimle uğraştı. Özellikle İslam hukuk hakında derin bilgiye sahipti. Politika ve saltanat ile hiç ilgilenmedi. Samara'da öldü.

İmam Ali Naki'nin oğludur. Medine'de doğdu. Uzun zaman zindanda kaldı. Genç yaşta hastalığa yenik düşerek Samara'da öldü.

İmam Hasan Asker'in oğludur. Samara'da doğdu. Beş yaşından itiberen çevresi ile ilişiği kesildi. Gizlilik içinde büyüdü. Tahminlere göre 940/41 yılında kayıplara karıştı. Onun halen yaşadığına ve günün birinde geri geleceğine inanılmaktadır. O, geldiği zaman adeletsizliği, saltanatları ve despot rejimleri yok ederek yönetimlerin adil davranmalrını, insanın özgür yaşamı sağlanacağını, İnsanlar arasındaki ayrımcılıkların giderilerek, rahat ve refah içinde yaşayacakları bir düzeni sağlayacağına ve yeni bir dünya düzeni kuracağına inanılıyor.

[1]A.A.Atalay- Tam Hüsniye- Can yayınları

[2] Anton Jozef Driel, Anadolu Aleviliği.

[3] Şeyh Rasi, Ali Düşüncesi ve Sözü.

[4] Şeyh Rasi, 57 Mektup,

[5] Ant yayınları, Anadolu Aleviliği.