Na wereldoorlog I is het militaire nut van het fort van Walem, en de ganse fortengordel definitief voorbijgestreefd en worden er aan sommige forten grondige veranderingen doorgevoerd om ze beter te kunnen betreden en leefbaarder te maken. Te Walem blijven de veranderingen echter vrij klein en zal het fort zijn specifieke eigenheid bewaren tot na W.O.II.
In de jaren dertig word het herdenkingsmonument opgericht, maar verder laat men het domein ongestoord, uit respect voor de gesneuvelden die het domein nog steeds herbergt. Het is pas vanaf 1950 dat men enkele veranderingen zal doorvoeren en het domein ook de eerste maal zal bedreigd worden. De grootste bedreiging komt met de wereldtentoonstelling van 1958 te Brussel, hiervoor wilt men de weg rond het fort aanpassen en ook rechtmaken. Indien dit zou zijn doorgevoerd, zou men de rechtse halve caponnière moeten verwijderen en de gracht aan deze zijde moeten dempen. Aangezien juist aan deze zijde een deel van de gesneuvelden onder de ingestorte gang rusten, zal men uiteindelijk en na veel druk slecht een kleine aanpassing doorvoeren, wat inhoudt dat men de weg in een verbeterde bocht zal aanleggen en hiervoor slecht een deel van de gracht moet voor verdwijnen. Een gegeven dat opgevangen wordt door het weg graven van de rechtse hoek aan de toegangsbrug.
Ondertussen is het fort in gebruik genomen door de civiele bescherming en om een betere toegang tot het fort te verkrijgen wordt de keel caponnière en de tweede toeganstunnel afgebroken worden. Alsook richt men op de open ruimte in het fort een grote hangar op, waar voertuigen worden onderhouden en weg geplaatst. Op later datum zal men boven op de helling achter de kazerne een zendmast oprichten, die heden ten dage nog steeds boven het fort uitpriemt. Eind jaren tachtig begint ook de civiele bescherming zijn belangstelling voor het domein te verliezen en zal het een tijd in gebruik genomen worden als opvang centrum voor asielzoekers. De oude kazerne wordt hiervoor aangepast, en pas na een grote brand in 1992 zal men het domein verlaten en aan zijn lot overlaten. Een gegeven dat onveranderd verder gaat tot op heden ( april 2001). Ondertussen heeft het domein zwaar te lijden onder vandalisme en brandstichting. Alles wat niet te groot en te zwaar is wordt gestolen en men gebruikt het fort als vindplaats voor allerhande bouwmaterialen. Elektriciteitskasten, ramen, deuren en zelfs een deel van de omheining worden schaamteloos gestolen, en grote schade wordt hierdoor aangericht.
Fort Walem op de drempel van de 21é eeuw.
Heden ten dage ligt het fort er verlaten en zelfs hopeloos bij, van de gebouwen die tot 1992 onderhouden zijn blijft nog enkel de ruwe bouw over. Alle verbeteringen door de jaren aangebracht zijn zo goed als verloren en een nieuwe bestemming dringt zich dan ook dringend op. Toch is dit niet zo een eenvoudig gegeven als men in eerste plaats zou denken. Niet enkel moeten er dringend herstel werken uitgevoerd worden, maar ook moet er nog een hele hoop materiaal verwijderd worden. Hierbij denken we oa. aan de ongeveer 200 a 250.000 gasmaskers die sinds 1939 op het fort rusten en nu op de meest onmogelijke plaatsen gestockeerd zijn.
Niet alleen wordt de volgende eigenaar van het domein geconfronteerd met de problematiek van de nabestemming en de morele verantwoordelijk rond de graf site, maar verder moet men er zich van bewust zijn dat zo goed als het gehele domein van basis moet worden opgebouwd.
Zo is de ganse elektrische installatie van Walem hopeloos verouderd en afgekeurd, grondkabels inclusief, zodat dit allemaal zal vernieuwd moeten worden. De gebouwen hebben verder zwaar te lijden gehad, en het deel van de kazerne dat in 1992 is uitgebrand staat deels op instorten. Maar dat is feitelijk bijkomstig, zelfs ondanks dat dit zeer beslissend op enig dossier rond Walem kan doorwegen.
Het allerbelangrijkste is wel wat te doen met het domein? Een uitbouw als recreatie domein behoort niet echt tot de mogelijkheden en dit vanwege de geschiedenis van het fort en het aldaar terug te vinden grafgebied, dat met de grootste eerbied dient behandeld te worden.
Een zeer belangrijk gegeven hierbij is de klassering van het fort als monument in 1998, welke werd gezien als een noodzakelijkheid voor een verkoop van het domein naar derden toe. De basis hier werd gelegd bij twee aspecten, namelijk de graf site waar de gesneuvelden rusten en het herdenkingsmonument. We moeten er ons tenslotte van bewust zijn dat een klassering als monument niet zomaar geschiedt, maar op een concrete basis wordt uitgevoerd. De vraag van wat er dus nu verder moet geschieden met het domein kan en mag niet voorbij deze punten gaan. In die lijn is er ook geijverd voor een extra bepaling qua behoud van deze twee belangrijke delen, een gegeven waar we ondertussen zeker van mogen zijn dat ze samen met de toegang voor mogelijke herdenkingsdiensten aan de nieuwe eigenaar(s) in het koopcontract zullen worden opgelegd. Toch blijft de vrees dat men op langere termijn deze verplichtingen zal verwaarlozen, indien er geen strenge controle wordt gehouden op naleving van het opgelegde. Daarbij moeten we rekening houden met de mogelijkheid dat private eigenaars, het domein zullen afgesloten houden, buiten mogelijk enige dagen om herdenkingen te volbrengen, wat ook een negatieve inslag op de waarde van dit historische domein zal hebben.
Uiteindelijk zullen juist al deze aspecten de toekomst van het domein gaan domineren en als dusdanig pleiten wij ervoor dat de doelstelling zou uitgaan van het punt het fort en grafmonument te renoveren en als nationaal herdenkingsmonument te bewaren, dit ter nagedachtenis aan de 70 gesneuvelden, wiens stoffelijke resten sinds 29 september 1914 op het domein rusten.
Daarnaast mogen we de strijd die in de beide wereldbranden heeft gewoed, en de ontelbare menigte die in deze het leven verloren hebben om onze vrijheid en onafhankelijkheid te garanderen niet vergeten, maar als een levende herinnering bewaren. Naast het behoud van het grafmonument en het in ere herstellen van de vroegere herdenkingsdiensten, pleiten we ervoor dat daartoe een permanente expositie over de oorlogsgruwelen voorzien wordt op het domein. Resterende ruimtes kunnen op later datum aangewend worden voor vergaderruimtes, alsook voor culturele en sociale activiteiten, in zoverre deze niet in strijd zijn met de eigenheid van het domein.
Juist vanwege dit feit leent Walem Fort zich er niet voor om zoals andere domeinen ongebreideld als verenigingsruimte benut te worden, maar dient dit zeer consequent benaderd te worden. We pleiten er dan ook voor dat alle aspecten die strijdig zijn met het behoud van het domein als herdenkingsmonument zouden geweerd worden. Een gegeven dat zwaar zou moeten doorwegen bij de betrokken partijen.
Wat er nu uiteindelijk ook zal geschieden met het domein, mag een open vraag blijven voor nu. Een ding is heel duidelijk, een definitieve beslissing dringt zich zeer dringend op, en wie dan ook het domein zal verwerven, moet er zich van bewust zijn dat men een zeer zware erfenis overneemt, en dat men daaraan consequent dient te handelen. Of dit zal te verwezenlijken zijn, blijft eveneens een openstaande vraag, maar een vaststaande noodzakelijkheid. Enig ander doel zal volledig in contrast met de historische waarde van het fort zijn, en als dusdanig een af te wijzen feit worden.
Vorige Volgende
Inhoud
